Installatie sporthal

Momenteel ben ik met een sporthal bezig, waarbij het programma van eisen vloerverwarming in de hal voorschrijft en een gascondensatieketel voor ruimteverwarming en SWW-productie. De sporthal maakt onderdeel uit van een groter bouwproject dat door beperkingen in de draagkracht van de funderingen wordt opgetrokken in een staalskelet met HSB-invulling en houten kanaalplaten. Dankzij die HSB-elementen kan ik veel beter isoleren dan volgens de isolatienorm en dat ga ik dan ook doen. Dat betekent ook dat de installaties anders ingevuld kunnen worden, zeker met de wens van de opdrachtgever om duurzaamheid na te streven.

Mijn vraag is om mee te denken, klopt mijn redenering of zie ik iets over het hoofd:

- geen ramen in de sporthal (eis PvE), alle gevels zijn gesloten, alleen de toegangsdeur heeft glas en enkele solartubes in kleedruimtes/doucheruimte en verbindingsgang, oververhitting door zoninstraling is daarmee minimaal, echter ook geen zonnewinsten in de winter...

- het gebruik bestaat vooral uit gymlessen van 2 basisscholen (overdag) en diverse sportclubs die de hal in de avond en weekend gebruiken, de bezetting is echter relatief laag (16 uur gymlessen en 16 uur sportclubs per week, ofwel een bezettingsgraad van zo'n 20%, wellicht nog iets hoger in de toekomst)

- lage bezetting, goede isolatie, weinig bouwmassa doen mij eerder neigen naar luchtverwarming/koeling dan naar vloerverwarming, door de vloer goed te isoleren is er weinig behoefte om de vloer te verwarmen en vvw is ook erg traag gezien het gebruik.

- gezien de goede isolatie heb ik de voorkeur voor balansventilatie met WTW waarbij de buitenlucht eerst voorverwarmd wordt in de WTW en vervolgens naverwarmd met een coil die is aangesloten op een L/W-warmtepomp zodat in de zomer ook gekoeld kan worden

- de af te voeren binnenlucht die na afkoeling in de WTW nog altijd warmer is dan de buitenlucht kan gebruikt worden om de luchtaanvoer naar de buiten-unit van de warmtepomp te verwarmen, hoewel de WTW al vocht uit de af te voeren lucht haalt is de vraag of de buiten-unit geen ijsaangroei krijgt

- voor SWW denk ik aan een buffervat met cv-water (35°C) gevoed door de warmtepomp en dan circulatie van dit water over enkele friswaterstations die vlakbij de tappunten (douches, uitstortgootsteen) geplaatst worden om de warmwaterleidingen zo kort mogelijk te houden i.v.m. legionellabestrijding en dan elektrische naverwarming (van 35 naar 45°C)

- koudwaterleidingen worden in de weinig geventileerde kruipkelder geplaatst om opwarming in de zomer te voorkomen (i.v.m. legionella), pas bij de tappunten gaan de kw-leidingen rechtstreeks omhoog

- op het platte dak van de sportzaal worden zonnepanelen geplaatst waarmee een deel van het totale stroomverbruik en in ieder geval de zomerkoeling afgedekt kan worden

- in het bijgebouw met kleedruimtes e.d. is een installatieruimte voorzien voor balansventilatie, buffervat en hydrobox

Het plan zit nu in voorontwerpfase zodat het nog mogelijk is om zaken aan te passen. Ik stel jullie opmerkingen op prijs.

 

Reacties

Vlug vlug gedacht;

Er is ook een slechts sporadische maar relatief grote vraag aan warm water => toch gas voor SWW.

Misschien WP voor verwarming maar om zo een hal snel op temperatuur te brengen, ook al is het HSB, kan gas goedkoper snel dat vermogen geven denk ik.

Wat gebeurt er bij niet gebruik? Op laag pitje lauw houden of alles zo goed als af? 

Een WP zie ik niet concurreren met gas als het kort maar krachtig moet zijn. Wel onderhoudend warm houden. Bivalent systeem?

Ik denk dat sommige vloerverwarmingssystemen even snel comfort kunnen geven als luchtverwarming.

Koude vloeren en warme lucht of koude lucht en warme vloeren, 't zal niet veel schelen.

De luchtverwarming daarentegen zou beter kunnen koelen en zal misschien veel goedkoper kunnen.

Sportvloer en VVW zou speciale eisen kunnen vergen.

Plafondverwarming / koeling ? Geen luid geblaas en geen probleem met de sportvloer. Kan is een snel droog systeem. Werkt aangenamer bij hogere plafonds. 

 

Hou ons gerust op de hoogte.

Volgens mij klassiek materie voor gespecialiseerde studioburelen.

Legionella legt wel wat meer eisen op, lees de wetgeving er maar eens op na. Lokale friswaterstations zijn wel een goed idee, maar praktisch lijkt het me wel een forse kost voor de SWW vraag.
Piek SWW vraag, zelfs bij sporadisch gebruik, zal een bepalende factor zijn. Je hebt al snel 17 douches (4 kleedkamers met 4 douches en een ruimte voor de scheidsrechters.)

Vloerverwarming: Zeer goed navragen welke sportvloer er komt. De moderne vloeren zijn redelijk verend. Een opbouw die ik gezien heb van beneden naar boven: dampscherm, houten latten op "rubberen" vering (lees luchtspouw van >1cm) en daarop 2 PU coatings + belijning.

Een deftig ventilatiesysteem is in elk geval nodig. Als er publiek moet binnen kunnen kan dat snel oplopen.

Wat is de comfort temperatuur in de winter?
ik kan me voorstellen dat dat niet 21 graden is maar in de hal eerder 15?

Gezien er geen ramen zijn, ben ik wel eens benieuwd naar de koelingslasten....
Er zijn kantoorgebouwen zonder actieve koeling. Dus misschien in zomer dakvensters die openen s'avonds om groot koeldebiet de hebben en zonder actieve koeling dagen door te komen...

De vele friswaterstations, extra opwarmers geeft veel toestellen; gaat iemand daar een onderhoudscontract kunnen voor geven?

Walter

Dus misschien in zomer dakvensters die openen s'avonds om groot koeldebiet de hebben en zonder actieve koeling dagen door te komen...

Maar bij sporadisch gebruik is het niet ondenkbaar dat de laatste plichtsbewust alles goed afsluit en die die 's ochtends, of enkele dagen later, toekomt merkt dat de vorige niet voor nachtkoeling gezorgd heeft. Zelfs bij ons op het werk krijgen we het niet uitgelegd, ook niet bij +30°C...
Automatische inbraakveilige roosters?

 

Als die zaal ooit polyvalent wordt toch rekenen op 21 °C?

Zo een koeling moet natuurlijk automatisch; vertrouwen op gebruikers lijkt me idd geen goed idee.

Bedankt voor de input allemaal.

 

Allereerst de SWW-vraag, daarvoor heb ik de beheerder van de oude hal gevraagd om een overzicht te maken van het aantal gebruikers en een inschatting hoe vaak er gedoucht wordt. De schoolkinderen (50% van de bezetting) blijken sowieso niet te douchen, van de volwassen gebruikers is er de indruk dat er weinig gedoucht wordt. Het jaarlijkse watervebruik van 100m³ bevestigt dat, waarbij 12m³ voor schoonmaak (3x per week) en 24m³ voor toiletspoeling (4x per gebruikersgroep). Het SWW voor douchegebruik zal dus zo'n 64m³ zijn, met 50 liter (geen spaardouchekoppen) dus 1280 douchebeurten per jaar, ongveer 25 per week of 3,5 per etmaal.  De beheerder gaf aan dat het lage douchegebruik waarschijnlijk te maken heeft met de slechte staat van onderhoud van de sanitaire ruimtes en schat in dat in de nieuwe hal zeker vaker gedoucht zal worden.

In de nieuwe hal zal het gebruik vergelijkbaar zijn. Het aantal douches is 11 stuks (2 doucheruimtes met elk 5 douchekoppen en 1 douche voor docent/EHBO). Verder is er een opslag/schoonmaakruimte met uitstortgootsteen met SWW. Een inschatting van het SWW verbruik met spaardouchekoppen (25liter/douchebeurt) en gemiddeld 5 douchebeurten per etmaal geeft een jaarverbruik van 25x5x365/1000 + 12 = 58 m³ SWW. Het energieverbruik daarvoor is zo.n 2000 kWh warmte (225m³ gas of 1000 kWh stroom met een wp). Niet echt spannend dus maar met het piekverbruik is uiteraard maatgevend voor de dimensionering. Hier is dat 22 douchebeurten (550 liter) plus 1x schoonmaak (80 liter), totaal 630 liter per etmaal.

Het SWW-verbruik valt dus alleszins mee, in ieder geval te weinig om aan een zonneboiler te denken. Voor een gasketel is 225+40=265 liter in 5 minuten ofwel 53 liter per minuut nog een forse productie waardoor een zware ketel nodig is terwijl die voor ruimteverwarming niet nodig is. Er zou dan een voorraadboiler gebruikt moeten... Met een lucht/water-warmtepomp van zo'n 10 kW (snelle inschatting) voor ruimteverwarming duurt het helemaal lang om 630 liter op te warmen van 12 naar 42°C (zo'n 2,5 uur) zodat een grote voorraadboiler nodig is om twee douchebeurten na elkaar mogelijk te maken.

Dan het warmteverlies via transmissie, met een verliesgevend oppervlakte van 1.752 m² met een gemiddelde U-waarde van 0,12 W/m²K resulteert in een warmteverlies van 12.600 kWh per jaar en het ventilatieverlies bij een gemiddeld ventilatiedebiet van 2350 m³/h 9.000 kWh per jaar, samen 21.600 kWh warmte per jaar (2.400m³ gas of 7.200 kWh wp-stroom). Vergelijk het huidige gasverbruik van 9.000m³ gas per jaar tegen 2.625m³ in de nieuwe sporthal...

Een snelle berekening van het verwarmingsvermogen (RV+SWW) komt op 10,4 kW, dat was dus aardig ingeschat... De sporthal zal bij gebruik op 18°C gehouden worden (sportzaal) en 20°C (kleed/doucheruimtes) terwijl gedurende de bezettingsvrije uren een minimale temperatuur van 15°C moet worden aangehouden. Aangezien de ventilatieaanvoer van de hal naar de kleed/doucheruimte loopt zal aanvullende verwarming nodig zijn om te compenseren voor de luchttemperatuur van 18°C. Vloerverwarming doet het werk maar te traag voor het gebruik zodat ik hier liever IR-stralingspanelen inzet.

Er komt geen publiekstribune, er is wel een verbindingsgang die uitkijkt op de zaal en staruimte biedt voor zo'n 25-30 personen.

De koelingsbehoefte zou inderdaad wel eens laag kunnen zijn, vooral ook omdat de gevel bekleed wordt met gevelplaten in lichte kleuren met daarachter een geventileerde spouw en het dak van de sportzaal wordt voorzien van zonnepanelen waardoor de zonbelasting op het dak lager is. Zomernachtventilatie heb ik daarom al voorzien met gevelopeningen in de doucheruimtes en in het dak van de sportzaal.

Het aantal friswaterstations met elektrische naverwarming is vrij beperkt, volgens mij moet ik het kunnen halen met 4 stuks voor totaal 12 tappunten met SWW. Verder hebben we hier vrij zacht water (5,0°DH) zodat de kalkaanslag van waterverwarmers ook meevalt.

 

De keuze van het verwarmings/koelingssysteem en warmteafgifte staat nog niet vast, het kan nog altijd gas worden (lage investeringskosten, snelle SWW-productie) maar gezien de beschikbare subsidies voor een lucht/water-warmtepomp, relatief lage kosten van PV en het kostenvoordeel van all-electric zal de berekening van levensduurkosten doorslag moeten geven.

 

 

Die zomernachtventilatieroosters kunnen inderdaad automatisch geopend worden, gestuurd op de bypass van de balansventilatie.

Ivm douches; is een moeilijke door piekverbruik;
Stel ze organiseren aan de sporthal een groter evenement waar veel (2000?) mensen aan deelnemen en een grotere groep gedurende 1 of 2 uur gaan willen douchen (bv een mtb toertocht, marathon loop,...).
Dan bestaat de kans dat je 1a2uur continu douchegebruik hebt.
Dat is dan 11 douches × 50 minuten gebruik x 10l/minuut/douche= 5000l voor een uur warm water nodig.

Walter

Volgens mij ben je optimistisch met je piekverbruiken, zowel thermisch als SWW.

Wat als de beheerder de sporthal tijdens de kerstvakantie (zonder gebruik) op 10°C laat brengen, lijkt me niet onzinnig. Op een koude januaridag zou het wel eens even kunnen duren met een 10kw warmtepomp alvorens de temperatuur acceptabel is. En ga er niet vanuit dat er de avond voordien iemand langskomt om de schakelaar om te zetten.

Voor je SWW zou ik minimaal rekening houden met 2x je etmaal verbruik op 2 uur, namelijk 2 sportploegen na elkaar. Een groter CV warmwatervat verhoogd de complexiteit niet en de bijkomende verliezen zullen ook minimaal zijn.

Vergeet de legionella wetgeving niet --> daar moet je aan voldoen. Bij klassieke opstellingen is daar in elk geval 60°C nodig bij het vertrek en 55°C op het koudste punt (bij circulatie). Bovendien zal je je douchekoppen periodiek moeten behandelen en dat kan door er periodiek water aan hogere temperatuur door te sturen (70°C). Voor een school is dat minimaal wekelijks volgens de BBT.

walter-8 schreef:
Ivm douches; is een moeilijke door piekverbruik;
Stel ze organiseren aan de sporthal een groter evenement waar veel (2000?) mensen aan deelnemen en een grotere groep gedurende 1 of 2 uur gaan willen douchen (bv een mtb toertocht, marathon loop,...).
Dan bestaat de kans dat je 1a2uur continu douchegebruik hebt.
Dat is dan 11 douches × 50 minuten gebruik x 10l/minuut/douche= 5000l voor een uur warm water nodig.
Dergelijke extremen zullen misschien kunnen plaatsvinden maar dat is geen reden om de installatie daar op te dimensioneren. Het aantal gebruikersgroepen en het aantal gebruikers per groep ligt redelijk vast, de SWW-installatie wordt daar met enige overcapaciteit voor toekomstige uitbreiding op afgestemd. Ik koop ook geen 9 persoonsbus voor het uitzonderlijke geval dat de hele familie op stap wil en niemand de BOB wil zijn.

 

AlainD schreef:
Volgens mij ben je optimistisch met je piekverbruiken, zowel thermisch als SWW.

Wat als de beheerder de sporthal tijdens de kerstvakantie (zonder gebruik) op 10°C laat brengen, lijkt me niet onzinnig. Op een koude januaridag zou het wel eens even kunnen duren met een 10kw warmtepomp alvorens de temperatuur acceptabel is. En ga er niet vanuit dat er de avond voordien iemand langskomt om de schakelaar om te zetten.

Voor je SWW zou ik minimaal rekening houden met 2x je etmaal verbruik op 2 uur, namelijk 2 sportploegen na elkaar. Een groter CV warmwatervat verhoogd de complexiteit niet en de bijkomende verliezen zullen ook minimaal zijn.

Vergeet de legionella wetgeving niet --> daar moet je aan voldoen. Bij klassieke opstellingen is daar in elk geval 60°C nodig bij het vertrek en 55°C op het koudste punt (bij circulatie). Bovendien zal je je douchekoppen periodiek moeten behandelen en dat kan door er periodiek water aan hogere temperatuur door te sturen (70°C). Voor een school is dat minimaal wekelijks volgens de BBT.

De beheerder had het over dat men dagelijks de tappunten spoelt met water van 70°C gedurende 15 minuten... Daar moet ik nog eens achteraan want dat lijkt mij toch wel overdreven.

 

De temperatuurverlaging (tijdens kerstvakantie) zal ik eens aan moeten rekenen om te kijken hoe lang het duurt om een comforttemperatuur (!!) van 18°C in de zaal te krijgen, zeker met de lage bouwmassa in dit gebouw. De installatie wordt zo uitgevoerd dat deze op afstand door de beheerder bediend kan worden. Het lijkt mij dan ook mogelijk om een tijdelijke temperatuurverlaging tijdig en automatisch te verhogen. In mijn woning is de warmteafgifte enorm traag door hoge bouwmassa, als ik op vakantie ga stel ik de verwarming zo in dat deze 1 dag voor aankomst begint met het terug opwarmen van de woning zodat we in een aangenaam verwarmd huis aankomen. Tegenwoordig kun je de thermostaat met de smartphone ook vanaf de andere kant van de wereld bedienen.

Of de sturing van de verwarming heeft gewoon een gebruikskalender van de zaal en houdt zelf rekening met de traagheid. Dat bestaat ook al 20 jaar .

En idd een theoretische piek water verbruik moet niet ontwerp start zijn; moet alleen duidelijk zijn voor eigenaar waar de beperkingen liggen.

Walter

Walter

Een kalender lijkt me zeer nuttig, maar dan nog moet de opwarmingstijd binnen het aanvaardbare blijven. Best duidelijk vast te leggen, zeker als het begint op te lopen in uren naar dagen.

Het systeem moet vooral zeer eenvoudig te bedienen zijn ook door eerder sporadische gebruikers. Uiteraard moeten die dan maar bepaalde acties moeten kunnen ondernemen.

één van de "problemen" is dat het verschil tussen de piek en normale gebruik groot is.

Veel functies (verlichting, ventilatie en verwarming) worden automatisch geregeld op aanwezigheidssensoren. Zoals de IR-panelen in de douche- en kleedruimtes die alleen inschakelen als iemand in de ruimte aanwezig is. Verder zal de ruimteverwarming de hele week geregeld worden met een eenvoudige klokthermostaat met weekkalender aangevuld met aanwezigheidssensor (uitschakelen) en regeling op afstand met smartphone (beheerder). Gezien het gewenste isolatieniveau/luchtdichtheid, de balansventilatie met WTW, de lage bouwmassa en snelle luchtverwarming schat ik in dat de sportzaal binnen 1 uur op temperatuur te brengen is bij ontwerpcondities (buitenluchttemperatuur -7 °C, vochtgehalte 0,001 kg/kg en windsnelheid 5 m/s) en bij gemiddelde omstandigheden binnen een half uur.
 

Toch niet met een vermogen van 10,4 kW?

Om 1 m³ lucht te verwarmen van 10°C naar 18°C heb je 2.72 Wh nodig. Op één uur kan je dan 3823 m³ lucht opwarmen, zonder rekening te houden met welke verliezen dan ook, puur de lucht. Dat is ongeveer 30m x 20m x 6m (hoog) + kleedkamers.

Volgens mij ga ik het wel redden met die 10,4 kW@-7°C verwarmingsvermogen.om het gebouw van onverwarmd terug op te warmen naar 18°C. Die 10,4 kW is met een korte berekening ingeschat op basis van het jaarlijkse energieverbruik (RV+SWW). Aangezien SWW gebufferd kan worden is er overcapaciteit ten opzichte van de benodigde capaciteit voor het warmteverlies, in dit geval is de benodigde capaciteit bij een dT van 25° 7,7 kW ofwel 0,31kW/°C.

 

Wanneer de sporthal enkele dagen niet gebruikt is en afgekoeld tot zeg 8°C dan is er weliswaar verwarmingscapaciteit nodig om de lucht terug op te warmen, maar het warmteverlies is dan ook lager waardoor meer verwarmingscapaciteit beschikbaar is voor het opwarmen van de lucht. Bij Ti=8°C@-7°C is het warmteverlies 15x0,31= 4,7 kW zodat 5,7 kW beschikbaar is om de ruimte op te warmen. Het opwarmen vergt dan (18-8°) x 0,34W/m³K x 2670m³ /1000 = 9,1 kWh en met een beschikbaar vermogen van 5,7 geeft dat een opwarmtijd van 96 minuten, ruim anderhalf uur dus.

Is de hal afgekoeld tot bijvoorbeeld 15°C@-7°C dan vraagt het warmteverlies een vermogen van 22x0,31= 6,8 kW zodat er 3,6 kW overblijft om de lucht op te warmen naar 18°C met een opwarmtijd van 46 minuten.

Deze opwarmtijden kunnen ook bepaald worden voor andere buitentemperaturen. Hiermee kan ook bepaald worden wanneer begonnen moet worden met de SWW-productie die immers vóór de opwarming van de zaal moet plaatsvinden. Een boiler van 750 liter heeft 29,7 kWh warmte nodig dat met 10,4 kW opgewarmd wordt in bijna 3 uur.

 

Dus de eerste gebruiksdag na de kerstvakantie, eerste gebruiker is de basisschool om 8:30uur met een zaal die is afgekoeld tot 8°C en ook de SWW-voorraad tot 8°C, dan moet om 07:00uur begonnen worden met het verwarmen van de ruimte en 3 uur eerder (04:00uur) met het verwarmen van SWW.

 

Enkele bemerkingen :

Een WP is het best verdedigbaar bij lage afgifte temperaturen. (a)

De balansventilatie met warmterecuperatie heeft niet het debiet nodig die een snelle luchtverwarming wel vraagt. (b)

 

 

(a)  Zowel luchtverwarming als SWW vragen hoge temperaturen, tenzij bij bivalente werking.

Bij bivalente werking is gas een ecologischere / (economischere?) keuze als 100% elektriciteit.

Anders toch kiezen voor oppervlakteverwarming; muur/ vloer/ plafond.

(b)  Ik zou de verluchting sowieso scheiden van de verwarming, tenzij de verluchting enkel een lage basistemperatuur verzekerd en een aparte luchtverwarming voor de snelle verwarming zorgt, => bivalente werking.

Bivalente werking vraagt dan weer twee technologiën/energieën en twee aansluitingen.

Bij monovalente uitvoering lijkt een WP hier minder gepast als gas.

Ik ben nochtans zelf heel WP-gezind, maar dan in de gepaste omstandigheden; 
- geen al te groot vermogen: check.
- lage afgiftetemperatuur: no check!

Ik ben het met Yannik eens dat de omstandigheden niet gunstig zijn voor een WP door de hoge piekbelasting voor SWW-productie. De LTV-afgifte voor ruimteverwarming is volgens mij wel te halen met een verwarmingscoil op de balansventilatie om de inblaas verse lucht warmer te laten zijn dan 18°C (minimaal 2,2 kW) en met 2 ventiloconvectoren in de sportzaal die samen de resterende 5,6 kW kunnen leveren.

 

Met een gewone gasketel ga ik het ook niet redden om 11 douches tegelijkertijd mogelijk te maken. Of er moet een cascade komen van 4 ketels... SWW op voorraad houden in een boiler is gezien het onregelmatige gebruik minder gewenst (legionella) dus dan kom ik op het bufferen van warmte met een friswaterstation. In dat geval kan de warmtepomp weer in beeld komen want het SWW-verbruik concentreert zich vooral in de late middag/avonduren, ideaal voor de L/W-warmtepomp die optimaal presteert tijdens de middaguren.  

 

Voor een warmtepomp is het ongunstiger om water van 45-55°C te produceren, beter tot maximaal 35°C om de COP gunstig te houden en dan bijverwarmen (dus bivalent) naar 45°C voor de douches en naar 55°C voor de schoonmaak. Er zou dan een friswaterstation + elektrische doorstromer 12 kW voor de schoonmaak en douche docent en 2 friswaterstations + 2 elektrische doorstromers 24 kW voor 2x 5 douches.

 

Het jaarverbruik voor SWW is dan 3.600 kWh stroomverbruik voor de WP (COP2,5) en elektrische boilers, dit is vergelijkbaar met het gasverbruik van 400 m³...

 

Waarom dan toch een WP? Niet vanwege de subsidies maar omdat met zonnepanelen de warmtebuffer geladen kan worden. Zonnepanelen zijn alleen interessant als het directe verbruik zo'n groot mogelijk deel is van de totale jaarproductie (teruglevering aan het net is niet gewenst). Naast direct stroomverbruik voor verlichting (geen ramen in sportzaal) kan overtollige PV-stroom direct opgeslagen worden als warmte in het buffervat. In de zomer kan dat behoorlijk oplopen en ook met buffertemperaturen die hoger liggen dan 35°C door relatief hoge buitentemperaturen.

Ingir schreef:

 

Voor een warmtepomp is het ongunstiger om water van 45-55°C te produceren, beter tot maximaal 35°C om de COP gunstig te houden en dan bijverwarmen (dus bivalent) naar 45°C voor de douches en naar 55°C voor de schoonmaak. Er zou dan een friswaterstation + elektrische doorstromer 12 kW voor de schoonmaak en douche docent en 2 friswaterstations + 2 elektrische doorstromers 24 kW voor 2x 5 douches.

 

....

Idd het rendement van de warmtepomp is lager als je naar hogere temperaturen gaat; maar daarom nog niet drect een reden naar een gasketel te grijpen. Eerder proberen je installatie slim dimensioneren.
De Cop om water op te warmen van 10 graden naar 35 zal snel bijna 6 en hoger zijn met 10 graden aanvoer van lucht. Dit omdat het over het gemiddelde gaat. Water van 10 graden opwarmen naar 15 graden misschien met cop 12? Geen idee of daar cijfers zijn. Maar het eindresultaat is dat water aanmaken van 55 graden kan met een gemiddelde cop van bijna 4 gedurende grote delen van het jaar. Je moet gewoon zorgen dat je gewoon niet begint te warmen boven in het vat waar het 50 graden is.
Water opwarmen is op die manier anders dan verwarmen. Je moet immers van echte lage temperaturen naar hoge, niet in hoge blijven zoals verwarmen.
Je mag daarom het rendement bij goed ontwerp wel hoger inschatten.

Ook belangrijk: friswaterstation is een warmtewisselaar : dus je verlies weer een paar graden. En het vermogen van de wisselaar kan wel een tegenvallen bij lage temperaturen in een buffervat. Kijk eens goed na of zo een friswaterstation wel het nodige vermogen voor 11 douches kan leveren.

Walter

Ik ga hier weer wa riskeren.

Ik lees veel over "nieuwe" lucht/water warmtepompen die zoveel beter zijn geworden, maar als ik cijfers van "gekende" merken lees zie ik toch zo geen wonderresultaten. In de reclame hoor ik "gaande tot" maar in tabellen zie ik toch iets anders.

Bv. in de brochure van een "gekend" merk.

http://www.viessmann.com/web/netherlands/nl_tdis.nsf/39085ab6c8b4f206c1…

http://www.viessmann.com/web/netherlands/nl_tdis.nsf/39085ab6c8b4f206c1257195003fd054/51839088EFE1B11DC125750E003F63D9/$file/5819-437-1-NL_OHL_Vitocal%20300-A.pdf

Vanaf pagina 33 staat tabellen met afgiftetemperaturen aan 50 en 65 graden.
A10/W35 geeft COP 4, A10 en W50 geeft COP 3, A15 en W50 haalt COP 3.4, A20 en W50 geeft COP 3.6
In stappen werken verhoogt de COP niet, dat doen die pompen zelf al.
Het zijn geen dramatische cijfers maar om een COP 4 te halen bij W50 moet het de beste pomp zijn en de aanvoerlucht moet 30 graden zijn en dat is dus niet zo tijdens "grote delen van het jaar".

Een luchtverwarming aan 35 graden lukt maar dan moeten de debieten van de ventiloconvectoren (de ventiloconvectoren dus ook) weer groter zijn als bij 50 graden.

 

Nog eentje:

http://www.ing-büro-junge.de/html/warmepumpe.html

Dus volgens jou kunnen die lucht'/water-warmtepompen water verwarmen tot 65°C? In de zomer zal dat wel met een redelijke COP gedaan worden maar in de winter bij -7°C... Een COP van 4 heb ik ook niet mee gerekend, ik reken op een jaargemiddelde van 3,0 en dat wil zeggen dat die in de winter best 2,0 kan zijn of zelfs lager. Op zich zou dat wel prettig zijn want die elektrische doorstromers kosten ook ca. € 500 per stuk. 

 

De opmerking over de ventiloconvectoren begrijp ik niet zo, die zijn toch juist bedoeld voor LTV? En dat het debiet van die ventilatoren hoger moet zijn bij maximaal vermogen lijkt mij niet zo'n probleem zolang ze niet te luidruchtig worden. Voor de Jaga Brise type 06 lees ik in de specs een geluidsdruk van 37 dB(A) bij middenstand, vermogen 2,6 kW (2 stuks). Voor een sportzaal lijkt mij dat wel acceptabel.

De COP bij W 65 komt zelf bij 30 graden aanvoerlucht niet aan 3. 
.

Om bij W50 aan COP 3 te geraken moet de lucht 10 graden hebben. Als ge kunt wachten tot na de middag zal dat wel veel voorkomen maar de gemiddelde temperatuur haalt dat +/- 6 maand op een jaar. Een gemiddelde maximumtemperatuur van 10 graden halen we volgens KMI gedurende 9 maand, dat zijn dus geen dagtemperaturen maar de maxima. 't zal ne nipte zijn.

Ecologisch wordt een WP als "beter" als gas beschouwd vanaf COP 3.  

.

Voor de convectoren hebt ge gelijk, dat lukt. Ik zat nog met grote vermogens in mijn hoofd voor een snelle opwarming, valt hier wel mee.

Bij W35 zakt de COP blijkbaar pas onder de 3 vanaf +/- 0 graden.

.

.

Ik merk op dat in de brochures van de merken die veel reclame maken de COP enkel voor de buitenunit geldt...Iets verderop staan dan correctiefactoren voor de installatie...  0.9.. en 0.8.. enz.

 

Bivalent wordt interesant bij grote installaties waar twee kleine/gewone apparaten +/- hetzelfde kosten als een groot. (of bv. twee WPen in cascade t.o.v. een WP met een gasketel in cascade )  

Als een gewone WP voldoende vermogen levert dan is monovalent meestal beter.

In ecologisch opzcht is een WP inderdaad beter als gas met een COP van minstens 3. Maar ook de economie speelt hier een rol, namelijk de vastrechtkosten voor gas die je niet hebt bij all-electric. In NL is dat zo'n 160-200 euro per jaar. Bij aanleg scheelt het zo'n €800 op aansluitkosten en daarbij de aanleg van gasinfra vanaf de straat tot in het gebouw.

Verder speelt mee dat de NL-overheid momenteel gas onevenredig duurder maakt met belastingen ten gunste van elektrische stroom. Een deel van de energiebelasting wordt hierbij verschoven van stroom naar gas. Daarbij is ook van belang dat de energiebelasting komende jaren explosief gaat groeien als gevolg van ongegrond mitigatiebeleid en dan vooral op gas.

Yannik, je cijfers voor warmtepompen zijn juist; alleen slaan die tabellen op waardes voor 1 stationair regime. Welk juist is wat een moeilijk te begrijpen. Bv W50 is dat 40 graden in, 50 graden uit; 50 graden aan de kant van de condensor, ...
Mijn punt is enkel dat je voor sanitair warm water het gemiddelde moet nemen over de volledige opwarming van het water dus van W10 naar W50, 60....
Water van 65 graden uit een warmtepomp; de meeste wel; maar daar maar je geen water mee van 65 graden; je zit naar je sww weer met een warmtewisselaar ; dus 60 graden zal eerder de maximum zijn in je buffer.

Walter

@walter-8

In de grafieken ziet ge bv dat water van 35 graden aanmaken met buitenlucht van 30 graden net geen COP van 5 haalt.
Enige nuancering is toch op zijn plaats denk ik, COP's van 6, laat staan 12...

 

Voor SWW reken ik met een gemiddelde COP van 2,5 en voor ruimteverwarming 3,0... zojuist heb ik een eerste opzet gemaakt voor de levensduurkosten die vrijwel gelijk zijn met hogere investeringskosten en lagere gebruikskosten voor de warmtepomp. In die berekening moeten nog enkele punten toegevoegd worden:

- zonnepanelen met een vermogen waarmee ongeveer 40% van het stroomverbruik afgedekt wordt, voor de gasinstallatie is dat alleen stroomverbruik voor verlichting, voor de WP-installatie voor verlichting, SWW en ruimteverwarming

- voorgenomen verhoging van energiebelasting op stroom (minder) en gas (meer)

- ISDE-subsidie op lucht/water-warmtepompen € 2.300

Waarbij het duidelijk mag zijn dat deze zaken in het voordeel van de warmtepomp uitpakken. Ik ga hierbij alvast uit van het voornemen om per 2020 de salderingsregeling om te zetten in een systeem met flexibele tarieven waartoe nu alle gebouwen uitgerust worden met slimme meters. De verwachting is dat vanaf 2023 de salderingsregeling geheel verdwenen is en de kale stroomprijs afhankelijk is van momentane marktprijzen op basis van vraag en aanbod. Voor zonnepanelen betekent dit vooral dat de overtollige zomerstroom vrijwel niets waard is en dat voor netstroom in de winter het volle pond betaald moet worden. Een en ander is echter sterk afhankelijk van de nieuwe regering. Krijgen we een regering met Groenlinks/D66 die fors willen investeren in windmolens en ander onecologisch tuig dan is de kans groot dat ook de belasting op stroom sterk gaat stijgen. Nu betalen we nog 18 eurocent/kWh all-in maar dat kan de komende 4 jaar door die belastingverhoging stijgen naar 28 eurocent/kWh.

We zijn inmiddels bijna 2 jaar verder... de bouw van het project is na veel oponthoud eindelijk van start gegaan. Een kleine update van de uiteindelijk gekozen installaties:

- het gebouw, zowel het dorpshuis als de sportzaal, worden verwarmd en gekoeld met L/W-warmtepompen en aanvulend gkoeld met enkele L/L-warmtepompen... de koelingsbehoefte bleek in beide gevallen maatgevend terwijl het gebouw nauwelijks ramen heeft op oost-, zuid- en westgevels.

- het gebouw zou aanvankelijk licht gebouwd gaan worden vanwege het hergebruik van bestaande funderingen, deze bleken echter flink overgedimensioneerd waardoor een zware bouwwijze mogelijk werd en dit was weer gunstig voor het beperken van de geluidsuitstraling van het gebouw naar omliggende woningen.

- een ander voordeel van de hoge bouwmassa is het gebruik van die massa als warmtebuffer voor zowel koeling en verwarming zodat de warmtepompen overdag prefentief kunnen koelen/verwarmen met gebruikmaking van de 160 zonnepanelen op het dak van het gebouw.

- in het gebouw zijn enkele grote buffervaten opgenomen als aanvulling op de buffer van de bouwmassa zodat overdag de buffers verwarmd/gekoeld kunnen worden via de L/W-warmtepompen. In de sportzaal is een dubbele SWW-buffer (2x 500liter) die gevoed wordt via een warmtepompboiler die de resterende warmte in ventilatielucht (na WTW) gebruikt.

- het gebouw (1700m²) is opgedeeld in 4 zones die apart geregeld kunnen worden qua ventilatie (LBK's met WTW), gekoeld en verwarmd met kleinere warmtepompen. Warmte-/koudeafgifte primair via luchtbehandeling, aanvullend via vloerverwarming/koeling gebruikmakend van de gebouwmassa.

- de keuze voor vloerverwarming is mede ingegeven door een aanpassing van het PvE nadat besloten is dat een naastgelegen voorziening voor senioren (ontmoetingsruimte, restaurant) gaat sluiten en deze functie in het nieuwe dorpshuis wordt geïntegreerd waardoor de comforteisen aangescheprt moesten worden. Vloerverwarming (hogere stralingstemperatuur) is dan een logische keuze.

 

Al met al is het een vrij complexe installatie geworden met veel regelingsmogelijkheden die tegemoet kan komen aan de zeer diverse gebruiksmogelijkheden van het gebouw. De wethouder duurzaamheid was o zo blij met de "duurzame" installaties, ik weet echter beter: als het een keer langdurig flink gaat vriezen met temperaturen onder de -7°C zal het nog spannend worden of men het gebouw op temperatuur kan houden. Met Carnaval zal dat niet zo'n probleem zijn, dan wordt zoveel interne warmtelast geproduceerd dat zelfs met strenge vorst de verwarming op een zeer laag pitje kan draaien. 

Gebouw niet op temperatuur; is benoemd wat ze verwachten in de sporthal zelf? Wat is warm genoeg in de winter?
Of denk je dat ook de lokalen met normale functies geen 21 graden halen?

Waarom berekend op -7? Is dat de referentie waarde op die plaats? En wanneer was het nog eens 24u lang -7C?

Ps: de verschillende kleine warmtepompen heeft toch als voordeel dat al er een stuk is, niet het hele gebouw direct zonder verwarming zit.

Ik hoorde gisteren van een apartementsgebouw met een 20tal appartementen met een grondboring met aftakking grondcircuit naar ieder appartement. En ieder appartement krijgt zijn eigen water-water warmtepomp (een Nederlands fabrikaat, weet wel niet welk).

Tijd voor een update... de bouw van de sportzaal en dorpshuis is bijna gereed, oplevering van de werken waarschijnlijk eind december 2020.

Een korte rondleiding door de ruwbouw is te zien op Youtube: https://www.youtube.com/watch?v=IbYa03HG7co

Er is tijdens het ontwerp overwogen zomernachtventilatie toe te passen, in de geveltekeningen van het voorontwerp zijn de gevelroosters zichtbaar. Die roosters kunnen automatisch openen/sluiten maar nodig is het zeker niet. Zo'n rooster bestaat uit stalen schoepen als regenkering, daarachter een insectenhor en tenslotte een geïsoleerd luik. In het dak zouden dan 2 luiken komen die wel automatisch bediend zouden worden.

In het definitief ontwerp is de zomernachtventilatie afgevoerd om twee redenen:

- de koellast van de sportzaal bleek vrij laag te zijn door afwezigheid zoninstraling via ramen

- er was al besloten om te verwarmen met warmtepomp (gasloos gebouw) waardoor koeling vrij eenvoudig te realiseren is

Daarnaast zag de gemeente (opdrachtgever) het niet zo zitten dat er bewegende luiken in de kleedkamers zouden komen omdat die ruimte nogal gevoelig is voor "enthousiast" gebruik, de materialisatie van douches/kleedkamers is daarom ook aardig hufterproof uitgevoerd. In het programma van eisen was expliciet opgenomen dat koeling niet gewenst is maar toen duidelijk werd dat daar geen extra investeringen voor nodig waren was men snel overtuigd.

Overigens is er geen sprake van sporadisch gebruik. De sportzaal zal doordeweeks overdag (gymles schoolkinderen) en 's avonds (sportverenigingen) gebruikt worden. Op de zaterdagen wordt de zaal gebruikt als oefenruimte voor een theatergroep (zang/dans door schoolkinderen) en voor sporttoernooien (oa darts).

Met de huidige buitentemperaturen die 's nachts onder de -10°C duiken was ik wel benieuwd hoe de L/W-warmtepompen van de sporthal functioneren... Hoewel de sportzaal is opgeleverd laat de ingebruikname nog even op zich wachten vanwege corona-maatregelen en ondertussen wordt het gebouw op 18°C gehouden met 3 L/W-warmtepompen van 10 kW. Bij bezoek (overdag) aan de technische installatie ontdekte ik dat de vloerverwarming op een laag pitje draaide en dat de naverwarming op de balansventilatie niet eens ingeschakeld was. Wellicht dat dit bij normaal gebruik anders zou zijn omdat het ventilatiedebiet dan een stuk hoger zou zijn.

Er wordt dankbaar gebruik gemaakt van de vloermassa als warmtebuffer zodat zoveel mogelijk overdag bij relatief hoge buitentemperatuur het gebouw verwarmd wordt en dankzij de goede isolatie/luchtdichting en balansventilatie is er weinig behoefte om 's nacht uitgebreid bij te verwarmen.

Tijdens de droogstookprocedure in december heb ik de installatie op veel hogere toeren zien draaien.

Een idee wat berekend nodig vermogen was bij welke temperatuur?

Wat zou nu een gemiddelde dag temperatuur geweest zijn?

Aangezien ik geen nieuwe topic wil openen voor een persoonlijke mededeling vervuil ik liever mijn "eigen nest".

Afgelopen jaar hebben enkele ingrijpende gebeurtenissen plaatsgevonden waardoor mijn vrouw en ik besloten te stoppen met werken en te emigreren naar Curaçao (geboorte eiland van mijn vrouw). We hebben daar een prachtige woning op een heuvel gevonden met uitzicht over een beschermd natuurgebied. We gaan nog wel wat werken omdat het kan, niet omdat het moet. Ik blijf nog wat woningen en meubels ontwerpen terwijl mijn vrouw haar kennis en ervaring in de gezondheidszorg wil inzetten voor het eiland. 

We willen het dus wat rustiger gaan aandoen. Nu heb ik al begrepen van diverse pensionado's dat daar in de praktijk weinig van terecht komt omdat je vaardigheden op het eiland hard nodig zijn en je uiteindelijk toch gewoon weer doorwerkt. Voorlopig ga ik echter onze nieuwe woning verbouwen (aard van het beestje) en mijn houtbewerkingsvaardigheden verder ontwikkelen. Onder onze woning is een zelfstandig appartement dat we gaan verhuren aan vakantiegangers die net als wij rust en ruimte zoeken met op enkele minuten rijden één van de mooiste stranden van het eiland.

Kortom: wij emigreren deze zomer naar Curaçao... In plaats van verwarmen gaan we koelen en in plaats van alle ramen dicht doen wij de ramen juist open om de wind alle ruimte te geven.

In de afgelopen 10-15 jaar heb ik met veel plezier deelgenomen aan dit interessante forum maar ook op dat van Bouwinfo (archiklusser). Bedankt allemaal en tot ziens.

Chris.

Hoi Chris, 

Curaçao is mooi, in Curaçao is er ook internet ;-).  

Ik heb in ieder geval veel plezier gehad aan je vele bijdrages.  

Geniet van het leven in Curaçao (en aan alle anderen, geniet ook van het leven waar je nu woont).

Walter

Hallo Walter, ongetwijfeld zal ik straks vanaf het eiland met nieuwe bijdragen komen maar veel zal het niet zijn. We zullen elkaar dus zeker nog wel eens treffen. Ik heb ook altijd met plezier gedachten gewisseld met jou. Ik vind dit forum sowieso erg prettig vanwege de manier waarop met elkaar gesproken wordt.

Hoi Chris,
Het klonk me eerst alsof je met een zeilschip vertrekt naar verre oorden waarvan we slechts sporadisch nieuwsflarden ontvangen. Je mag dan wel minder betrokken zijn bij de bouw"scene" van België, maar zoals Walter opmerkt is daar ook internet. Je kan de discussies op dit forum hier blijven volgen, erop reageren, of ons vertellen hoe ze ginds problemen oplossen.

Succes met de verhuis. Geniet van een andere wereld.