earthship in belgie

Het Ecobouwers forum is vernieuwd en verbeterd, daarom is deze discussie afgesloten. Je kunt hier niet meer reageren. Je kan deze vraag opnieuw stellen, of vragen aan de beheerder van Ecobouwers om deze discussie opnieuw te openen als een nieuwe vraag.

Hallo,

Wij zijn van plan om een earthship in Belgie te gaan bouwen. Weet iemand hoe het zit met vergunningen?. Hoe kunnen we dit het beste aanpakken?
Ik heb al contact geprobeerd te krijgen met Earthship Belgium maar nog geen reactie terug gekregen.

Reacties

hoe het zit met vergunningen weet je pas als je een aanvraag indient !
je kunt ook altijd eens informeel gaan verkennen op de dienst ruimtelijke ordening van je gemeente, heel vaak zijn die mensen echt wel behulpzaam (maar natuurlijk ook niet altijd) .
mij is maar 1 poging bekend : in Strombeek-Bever , en die is geweigerd op de valreep . ze hebben toen maar een earth-ship-achtig tuinhuisje gebouwd als troostprijs .
je doet er in ieder geval goed aan het energiezuinige (passief/nul-energie/plus-energie) karakter van je ontwerp extra goed in de verf te zetten (en dat ook te staven met de nodige berekeningen);
vergeet ook niet dat een passief-certificaat je tegenwoordig recht geeft op ontzaglijk veel subsidies !
hou er ook rekening mee dat voor een "echt" autarkisch (onafhankelijk) earthship je conflicten kunt krijgen met de huidige wetgeving : verplichte koppeling op nutsvoorzieningen (riolering) etc ...beter is van toegevingen te doen waar het niet anders kan !

als je echt van plan bent hiermee door te gaan, zou je ons geen groter plezier kunnen doen dan van hier uitgebreid te posten over de evolutie van je project !
ook ik heb een warm plekje vanbinnen voor earthships, en ik ben vermoed ik lang niet de enige !!!

vriendelijke groeten,
bart humbeeck

wie nog niet goed weet wat een earthship is :

er is een prima site :

www.earthshipbelgium.be

vriendelike groeten,
bart humbeeck

Wat is hiervan de bedoeling?

Gaan wonen op afgelegen plekken midden de natuur?
Gelukkig maar dat je voor het bouwen in natuurgebieden geen bouwvergunning kan krijgen zoniet zou de vermenigvuldiging van het aantal gebouwen er weldra voor zorgen dat er van die natuur helemaal niets meer over is.

Een bestaande zonevreemde woning in landbouwzone afbreken en heropbouwen kan in principe wel. Maar herbouwen onder de vorm van earthship is wellicht onbegonnen werk door de (Vlaamse)regel dat de herbouwde constructie het karakter en de verschijningsvorm van de oude woning dient te respecteren.

Anderzijds zie ik niet in waarom een wijk met earthships in een stedelijke context noodzakelijkerwijs problemen moet geven met vergunningen (al zal het wel wat zoeken zijn naar een voldoende groot perceel dat nog niet verkaveld is).
Probleem zal wellicht eerder de grondprijs zijn, niet?

groeten
rik

Zoals Bart al aanhaalt, zal je in België hoe dan ook toegevingen moeten
doen. De wetgeving is bepaald niet gemaakt om earthships toe te laten.
Maar met de nodige inventiviteit kan je wel iets bouwen waarin veel ideeën
uit het earthship concept toegepast worden. Veel van die ideeën vind je
terug in ecologische of natuurlijke bouwtechnieken. Een earthship is zo'n
beetje het passiefhuis avant-la-lettre.
Wat mij in het earthship vooral boeit is dat daarin allerlei verschillende goeie
ideeën samenkomen. Het is niet alleen een passiefhuis, het is ook een
concept, een manier van leven, een filosofie. Wat het earthship uniek maakt,
is het hergebruik van afvalmateriaal en de focus op thermische massa.
De moeilijkste punten aan een earthship in België zijn het vinden van een
geschikt stuk grond (liefst tegen een helling, gericht naar het zuiden) in een
gemeente die ruimdenkend genoeg is. Je kan in principe bouwen in
bebouwd gebied, het hoeft niet midden in de natuur, zoals Rik suggereert.
Als gesloten bebouwing lijkt het in België zo goed als onmogelijk. Halfopen
bebouwing zal enkel kunnen als je buren ook een earthship bouwen.
Bijgevolg wordt Vlaanderen inderdaad erg beperkt en duur.
Verder zal je ook een architect moeten vinden die bereid is zich te verdiepen
in het earthship gegeven. Je moet dus al beginnen met een 'groene'
architect die verder wil gaan dan wat hij al kent. In hoever Earthship Europe
je daar kan helpen weet ik niet.
Denk er aan dat als je met banden werkt, je ook de milieuwetgeving moet
kunnen omzeilen. Banden worden beschouwd als gevaarlijk afval. Hoe meer
banden, hoe gevaarlijker in de visie van de overheid.
Zoals je ziet, zal het lang niet eenvoudig worden. Maar met wat wilskracht
en goede moed moet het zeker lukken.

Ik wens je alvast veel succes bij je project.

AARDige groeten,

ARQ
webmaster van earthship belgium

Ik ben geen earthship expert maar heb er in eerste instantie toch zo mijn bedenkingen bij. In de grond bouwen lijkt mij niet zo simpel in onze contreien. Als je bekijkt wat je allemaal aan materiaal moet gebruiken om een deftige kelder te verkrijgen, lijkt mij de ecologische balans niet naar de juiste kant over te hellen.
Of vergis ik mij ? Hoe houdt men het vocht buiten in zo een earthship ?

Ik heb zelfs eens op een earthsip website een artikel gelezen waarin men toegaf dat om de basisprincipes van earthships (waar ik mij mee akkoord kan verklaren) waar te maken men in onze contreien beter met strobalen kan bouwen.

Een earthship hoeft helemaal niet in de grond gebouwd te worden. Het concept komt van de Amerikaan Michael Reynolds die het concept ontwikkeld heeft in Taos, New Mexico. Daar zit je met een extreem klimaat, snikheet overdag, ijskoud 's nachts. Om die extreme schommelingen op te vangen wordt een earthship grotendeels ingegraven, vaak in een helling die op het zuiden gericht is. De stabiele temperatuur van de grond helpt om de temperatuur binnen op peil te houden. Dat is de kern van de thermische massa waarop Reynolds zich baseert. New Mexico is behoorlijk droog zodat vochtproblemen relatief makkelijk op te vangen zijn.

In ons klimaat zit je met veel kleinere temperatuurschommelingen maar een vochtiger klimaat. Ingraven in een helling is dus niet nodig en wellicht zelfs niet aangewezen. Je kan perfect op een stuk grond de droogste (hoogste) plek uitkiezen om je earthship er bovenop te bouwen. Vervolgens kan je aarde ophogen tegen je bandenmuren om toch de thermische massa te krijgen die je nodig hebt voor een stabiel binnenklimaat. Die berm rondom je huis kan je voorzien van een degelijke afwatering. Goed ventileren blijft uiteraard de boodschap. In België mag je doorgaans niets wijzigen aan het niveau van je bouwgrond, wat een extra moeilijkheid is voor het earthship concept in België.

Strobalen lijken me in België zeker een optie. Het gaat ook om afvalmateriaal en zelfbouw hoort tot de mogelijkheden. Als je dan nog enkele andere earthship concepten (waterzuivering, zonne- of windenergie, goede oriëntatie, bouwen volgens oost-west as, glas op het zuiden, gesloten op het noorden, thermische massa voorzien) toepast, is het verschil met een earthship niet eens zo groot. Dan begint wellicht de technische discussie over wat een earthship precies is.

ARQ

Volgens mij ben je verplicht om de droogste plek uit te zoeken om zoiets te bouwen. En de vraag is maar of je op een gemiddelde bouwgrond een plek vindt die droog genoeg is ?

Verder stel ik mij ook de vraag welke isolatiematerialen je dan gaat gebruiken als je zo volledig in contact met de grond zit ?

Ik zelf ben een strobalen passiefhuis aan het ontwerpen en heb juist gekozen om de vloerplaat niet in contact te laten met de grond. Het huis staat op pierfunderingen zodat de vloerplaat 30cm boven de grond hangt. Je verliest dan het voordeel van de temperatuur van de grond die 10°C is maar je kan dan wel isoleren met strobalen.

Dus persoonlijk denk ik dat het vanuit ecologisch perspectief in onze klimaatzone beter is de thermische massa van de aarde op te offeren om dan volledig te kunnen gebruik maken van ecologisch verantwoorde isolatiematerialen.

Ik las ook in een artikel dat het in een earthship in Normandie 17°C was zonder te verwarmen bij een buitentemperatuur van -3°C. Dat kan ik heel moeilijk geloven. Kan iemand mij daar een uitleg voor geven om zoiets te verklaren. Wat is daar de stabiele grondtemperatuur ? Ik had ook niet de indruk dat daar met een warmtewisselaar werd gewerkt.

Ik ben het concept wel genegen maar in onze contreien is het volgens mij niet de beste ecologische oplossing.

maar graag meer info,

JAn

@ jan de prins:

je kan ook isoleren met stro als de vloer in de grond zit,...

@arq:

die princiepes van een earthship zie je in elke milieu/energievriendelijke woning. Dus waarom die domme naam, waarom noemt men het niet gewoon een zero-energie house zoals er al zoveel zijn gebouwd,...

het bouwen met autobanden en blikjes rijst bij mij ook veel vragen op naar recyclage toe, gesteld dat die woningen niet voor de eeuwigheid gaan blijven zoals ze nu zijn,...

@ laila:

een 'earthship' bouwen in belgie: not a chance!

hoe ga je een geldige EPB-berekening opstellen. Er is bij mijn weten geen normering naar de isolatiewaarde van een wand opgebouwd uit autobanden gevuld met zand.

De ruimtelijke ordening wordt hier op dit forum wel eens meer als spelbreker gezien.

cf.
"In België mag je doorgaans niets wijzigen aan het niveau van je bouwgrond, wat een extra moeilijkheid is voor het earthship concept in België."

Ik vraag me af op wat dergelijke uitspraak gebaseerd is?

(ruimtelijke ordening is overigens geen federale bevoegdheid meer hoor, dus over "belgië" kun je hier niet spreken).

groeten
rik
(tijdens de werkuren o.a. gemeentelijk stedenbouwkundig ambtenaar)

@ hendrik:

het klopt dat in de meeste sted. voorschriften reliefwijzigingen niet zijn toegestaan, tenzij je een wijziging aanvraagt natuurlijk.

Strobalen in een vloer die in de grond steekt, ik zelf geloof er niet in. Ik weet dat het gedaan wordt en heb het ook al gezien maar ik betrouw de opbouw voor geen haar. De manieren waarvan ik weet heb, hebben een groot risico op vochtophoping in het stro en als gevolg daarvan op termijn schimmelvorming en rotting. Dus nee, voor mij persoonlijk kan het niet.

Voor die EPB berekening zie ik zo nog niet direct een probleem. Je moet de isolatiewaarde van die muur met autobanden niet kennen. Die muur moet je volgens mij gewoon beschouwen als zijnde de grond. Om het even wat ge daar dan tegen zet ( en ik weet niet wat dat is), daarvan moet ge de U waarde berekenen en behandelen zoals een vloer in direct contact met de grond, alleen gaat het hier dan om een muur in direct contact met de grond.

Verder vind ik ook dat hedendaagse bouwvoorschriften doorgaans niet echt bevorderlijk zijn voor de ecologie. Ze zijn daar natuurlijk ook niet voor gemaakt, maar in het licht van huidige problematieken die nogal snel op ons afkomen, zou ik hen die er verantwoordelijk voor zijn toch graag aanmoedigen ze eens dringend te herzien.

@ jan

als je de muur beschouwd als ingegraven, en je neemt als afwerking leem, dan heb je heel wat leem nodig om aan de maximale U-waarde te komen. Want enkel je afwerkingslaag kan je dan beschouwen als "muur". Theoretisch en praktisch onhaalbaar in de huidige EPB-rekenmethode.

als je tegen je autobandenwand nog een extra constructie gaat zetten, ben je dan niet hopeloos dom bezig?Waarom dan nog autobanden gebruiken? Waarom je huis dan als "earthship" beschouwen (zie vorige)?

ja inderdaad dat is volgens mij dan ook een fundamenteel probleem van die earthships.

Als er alleen maar zand zit in die autobanden dan maak ik toch geen fout door dat als grond te beschouwen ?

Dat is de thermische massa waarvan eerder sprake en die zal zowel in de zomer als in de winter een temperatuur hebben van 10°C op voldoende diepte. Daarboven kan die in de zomer warmer worden en in de winter zelfs bevriezen.

Die U waarde zal inderdaad alleen met leem niet gehaald worden.

Ja ik vraag mij ten stelligste af hoe men dat isoleert, en indien men dat niet doet, hoe men ecologisch, ie zonder te veel energieverbruik, in zoiets kan leven in de winter ?

Voor de duidelijkheid, ik ben niet de verdediger van dit concept hé, het lijkt mij niet zinnig in onze klimaatzone.

Maar blijkbaar anderen wel, en zou het ecologisch zijn, dus ik ben wel geinteresseerd. Naar een warmtebalans bijvoorbeeld.

Jan

"Verder vind ik ook dat hedendaagse bouwvoorschriften doorgaans niet echt bevorderlijk zijn voor de ecologie. Ze zijn daar natuurlijk ook niet voor gemaakt, maar in het licht van huidige problematieken die nogal snel op ons afkomen, zou ik hen die er verantwoordelijk voor zijn toch graag aanmoedigen ze eens dringend te herzien."

Kun je wat concrete voorbeelden/tips geven aub?

Jimmy
Ik heb in de laatste kwarteeuw al heel wat verkavelings- en bpa-voorschriften gezien maar gene die reliëfwijzigingen verbieden.
Wel staat in veel verkavelingsvoorschriften dat de woning max. x cm boven het pas van de straat mag staan, maar daar gaat het hier niet over.

Wij hebben in een traditionele verkaveling zonder problemen vele jaren geleden al een woning vergund waartegen aan één zijde aarde was opgehoogd.

groeten
rik

Jan: "Verder stel ik mij ook de vraag welke isolatiematerialen je dan gaat
gebruiken als je zo volledig in contact met de grond zit?"

De grond zelf (veel grond) of een hard isolatiemateriaal rondom het
earthship. De grond is je thermische massa die je opwarmt door je ramen
die op het zuiden gericht zijn. Eens dat opgewarmd is duurt het wel even
voor je die warmte weer kwijt bent.
In de muren gebruik je in principe geen extra isolatie. De banden muren
met aarden berm zijn een meter dik, dat isoleert alles bij elkaar goed
genoeg voor een passiefhuis. Vooral omdat je meteen de nodige thermische
massa hebt.
Verder moet je dak uiteraard goed geïsoleerd worden, net als bij een
passiefhuis.

Jan: "Ik las ook in een artikel dat het in een earthship in Normandie 17°C
was zonder te verwarmen bij een buitentemperatuur van -3°C. Dat kan ik
heel moeilijk geloven. Kan iemand mij daar een uitleg voor geven om zoiets
te verklaren. Wat is daar de stabiele grondtemperatuur ? Ik had ook niet de
indruk dat daar met een warmtewisselaar werd gewerkt."

Wellicht is de grondtemperatuur daar ook zowat 10°. Door die thermische
massa met de zon op te warmen kan je die aangename temperaturen halen.
Thermische massa is trouwens ook een van de essentiële principes van elk
passiefhuis. In ons klimaat kan een warmtewisselaar in de grond extra
comfort geven. Ik weet niet of ze die daar gebruikt hebben.

Jimmy: "die princiepes van een earthship zie je in elke
milieu/energievriendelijke woning. Dus waarom die domme naam, waarom
noemt men het niet gewoon een zero-energie house zoals er al zoveel zijn
gebouwd,..."

Earthships bestaan al meer dan dertig jaar. Het passiefhuis nog geen twintig
jaar. Bovendien gaat een earthship verder dan een passiefhuis. Een
passiefhuis kan je strikt genomen op een ecologisch onverantwoorde manier
bouwen, gewoon om te bezuinigen op je energiefactuur. Het earthship
concept gaat uit van het principe dat we onze manier van leven moeten
veranderen om onze toekomst te verzekeren. Het gaat niet alleen over
energie maar ook over waterzuivering, zelfredzaamheid en vooral respect
voor de natuurlijke kringloop. Het earthship gebruikt bij voorkeur
afvalmateriaal en baseert zich meer op thermische massa dan op isolatie. Je
kan het dus niet zomaar een passiefhuis noemen.

Jimmy: "hoe ga je een geldige EPB-berekening opstellen. Er is bij mijn weten
geen normering naar de isolatiewaarde van een wand opgebouwd uit
autobanden gevuld met zand."

Dat ligt inderdaad wat moeilijker. Ik heb al isolatiewaarden gezien voor een
aarden muur. Of men die in België gaat aanvaarden (of Vlaanderen of
Wallonië), is een ander verhaal. Maar strikt genomen kan je daarmee je EPB
berekenen.

Dit kan toch niet kloppen hoor. Zand of grond is geen goede isolator. Ik heb de lambdawaarde van zand niet maar ben er zeker van dat dat niet fantastisch zal zijn. Dat het warmte kan opslaan, dat wil ik wel geloven. We hebben het dan niet over isolerend vermogen maar over de specifieke warmtecapaciteit van zand.

Die 1 meter dikke zandmuur zal opwarmen en dan al zijn warmte afgeven naar buiten. (Als hij al de kans krijgt om op te warmen) Warmte stroomt toch van hoge temperatuur (normaalgezien binnen) naar lage temperatuur (buiten, bv -3°C). Je kan proberen die warmtestroom te vertragen door te isoleren maar zand isoleert dus niet.

Thermische massa in een passiefhuis dient niet om de zaak te verwarmen maar om in de zomer de warmte te bufferen en oververhitting tegen te gaan. De energie van de zon gaat eerst de thermische massa verwarmen vooraleer de thermische massa de lucht in huis begint op te warmen. Bedoeling is dat moment uit te stellen tot de avond/nacht wanneer er nachtkoeling kan toegepast worden.

Een muur van zand van 1m dik gaat u in de verste verte geen passiefhuis geven. Mijn strobalen wanden zijn in het huidige ontwerp 1m dik. Aangenomen lambda voor stro is hierbij 0,08 W/mK. Klei heeft een lambda 0,9 en leem een lambda 1,3. (maal factor 10 tov stro) Zand of grond, zal wel in dezelfde orde van grootte zitten, veronderstel ik. Om hetzelfde isolerend vermogen te krijgen moet de muur van zand dus 10m dik zijn.

Als men toch nog zou geloven in bovenstaand thermische massa concept van een earthship, dan zouden we toch allemaal de isolatie uit onze vloeren moeten halen. Of we nu ramen hebben op het zuiden of het noorden, sowieso warmt de binnenkomende energie van de zon die door het raam komt, dan de grond op zoals in het earthship concept.
En toch isoleren we onze vloeren, en met rede. Anders zou die binnenvallende zonneenergie snel weglekken langs de vloer en de aarde.
Voor de muur is de zaak nog erger aangezien we aan de buitenkant van de vloer tenminste nog 10°C hebben (ook in winter) terwijl we aan de andere kant van de meter dikke muur een temp kunnen hebben van -x°C. De warmte zal daar nog sneller weglekken.

Jan

@ Hendrik

wat die bouwvoorschriften betreft. Een voorbeeld. Voor mijn woning is een zadeldak voorgeschreven met een helling van 40°. Een dergelijke constructie is een verspilling van materiaal en energie.

Jan

Het zal wel aan mij liggen, maar met die informatie kan ik niets aan.
Kun je eens uitleggen waarom? En wat had je dan wel gewild?

groeten
rik

wat ik wil is één hellend vlak met een lagere hellingsgraad.
Hierdoor zal de totale dakoppervlakte verminderen en hiermee ook het benodig materiaal voor de constructie ervan en het energieverlies door het dak.

Jan

Ik weet niet welke bouwvoorschriften bij jouw gelden: verkaveling, bpa, ...?
In geval van verkaveling komen de voorstellen van voorschriften overigens van de oorspronkelijke eigenaar-verkavelaar.

In geval van verkaveling kan je een aanvraag tot wijziging indienen.
Weet niet hoe het in jouw gemeente zit, maar bij ons is dergelijke aanvraag meestal geen probleem.

groeten
rik

Het is een verkaveling. En ook een HOB. Ik veronderstel dat men toch zal willen dat ik het gaberiet volg van mijn buur ? Of denk jij dat dat toch niet nodig is ?

In ieder geval is het zo dat als je afwijkt van de bouwvoorschriften, men sowieso 2 maanden langer moet nadenken voor het verlenen van de bouwaanvraag, een luxe die ik mij niet echt kan veroorloven.

groeten,
Jan

De lamba waarde van grond net toevallig tegengekomen.

Ik zat er niet ver naast, hij bedraagt 1,5 W/mK.

Het zal er dus niet inzitten, vrees ik, een passiefhuis met zand.

Jan

Jan

Inderdaad, bij een half open bebouwing zal een wijziging van de verkaveling een probleem zijn als je buur niet net hetzelfde doet.

Ik wil niet muggeziften maar toch: bij een wijziging of afwijking van een verkaveling duurt het geen twee maanden langer omdat de administratie langer moet nadenken maar omdat er een procedure te volgen is (o.a. openbaar onderzoek).

groeten
rik

en moet dat dan werkelijk 2 maanden duren zo een openbaar onderzoek ?
en waarom duurt het verlenen van een bouwvergunning zonder afwijkingen 2 maanden ?

Hoeveel mensen bekijken de plannen en wat wordt er allemaal gecontroleerd, dat zou interessant zijn om weten, maar misschien moeten we een aparte topic starten daarover want het originele topic is niet minder interessant.

Hallo,

Om even terug te komen op die temperaturen: het was rond een uur of 9 's avonds toen ik de termometer buiten en binnen aflas (-3 buiten, 17 binnen). Nu zal dat tegen de ochtend wel anders gelegen hebben, maar ik bleef dan ook niet slapen... Ik was zelf verrast door dit feit, daarom is het goed om zelf de ervaring op te doen en een earthship te bezoeken denk ik. Ook hoorde ik dat het ongeveer een jaar duurt voor een earthship 'op temperatuur komt', zodat de temperatuur meer constant blijft.

J-Nie

Nou ik heb wel wat teweeg gebracht met mijn vragen maar wel fantastisch hoor dat jullie allemaal gereageerd hebben. Op deze discussies heb ik zitten wachten en ik hoop ook dat er nog veel meer volgen.

Ikzelf ben ook in een earthship geweest en ik moet toegeven dat ik ook erg verbaast was over de temperatuur binnen.

Laila

@ Jan

De banden worden niet simpelweg gevuld met zand. Ze worden vol geramd
met aarde of grond of zand, wat er beschikbaar is. Dit zorgt tevens voor een
hoop stevigheid.
Het liefst gebruik je dus de grond die je overhoud na het uitgraven van de
locatie, indien dit mogelijk is. Zoniet, dan haal je het ergens vandaan.

Punt is, de banden worden volgeramt, met een moker, de aarde wal wordt op
die manier een zeer compacte massa. Lucht zal zich dan veel minder makkelijk
kunnen verplaatsen en dus langer op dezelfde temperatuur blijven.

Nu ga ik er van dat dat wel een hoop zal schelen.

Rogier

Ik geloof er alleszins niet in. Een kleine vergelijking. Bij een passiefhuis wordt ook de binnenvallende energie van de zon door ramen gebruikt als warmtebron. Vervolgens wordt er alles aan gedaan om die warmte ook effectief binnen te houden. Er wordt ten eerste enorm geisoleerd. Dat gebeurt duidelijk niet bij een earthship. Ook aangestampte grond zal immers nog lang niet degelijk isoleren. Dat komt zelfs nog niet in de buurt van een LEW. Vervolgens worden bij passiefhuizen ook warmteverliezen ten gevolge van ventilatie uitermate beperkt door extreem luchtdicht te bouwen. Natuurlijk moet er geventileerd worden. Dit gebeurt in een passiefhuis met een balansventilatie en warmtewisselaar. Dit zorgt ervoor dat wanneer warme binnenlucht vervangen wordt door koude verse buitenlucht, de energie van de warme lucht wordt overgedragen aan de koude lucht die binnenkomt. In de warmtewisselaar wordt dus de verse lucht gratis voorverwarmd met de warme binnenlucht. Ook deze twee zaken, luchtdichtheid en warmterecuperatie zijn blijkbaar niet nodig in een earthship. Ik kan u verzekeren dat ze essentieel zijn voor een passiefhuis.
Met dit alles hebben de meeste passiefhuizen toch nog een, zij het kleine, warmtebehoefte.
Zonder dit alles zou een earthship beter presteren dan een passiefhuis ?

Ik las op een website dat een earthship eventueel wat kan bijverwarmd worden door een haardvuur. Als ge dat in een passiefhuis ontsteekt dan kunt ge daar een sauna beginnen.

Mijn genegenheid voor het concept op ecologisch vlak is ondertussen helaas volledig verdwenen. Ik dacht dat een earthship andere bedoelingen had en beter onderbouwd was.

Jan

Oh ja, essentieel ook voor een passiefhuis is driedubbele beglazing. En dit omdat anders de transmissieverliezen door het glas groter zijn dan de energiewinst van de invallende zonneenergie over het stookseizoen.

Bij een eartship volstaat dubbel glas. Begrijpe wie begrijpe kan !

De basis doelstellingen zijn goed, maar de uitwerking is zeer slecht, alvast op energetisch vlak.

Ik ben geen expert ter zake, maar ik krijg de indruk dat een Earthship een concept is dat al wat gedateerd is. Een goede start, maar niet meer van deze tijd (of niet aangepast aan de huidige visies en technologische mogelijkheden). Vermoedelijk is het ook een systeem dat meer geschikt is voor andere klimatologische omstandigheden dan de onze.
Ik krijg ook de indruk dat dit concept niet zozeer gericht is op de energetische aspecten maar veel ruimer kijkt.

Ik vind het een beetje een raar idee om autobanden onder de grond te gaan stoppen. Echt duurzaam lijkt me dat toch niet.

Een passiefhuis is dan weer een recenter concept dat zeer sterk gericht is op het energetische aspect. Als je enkel het energetische aspect uitspeelt (omwille van financiële overwegingen) kun je je milieubelasting toch erg hoog krijgen.
Natuurlijk zullen de meeste passiefhuizen ook in zekere mate de principes van ecologisch bouwen hanteren. In de praktijk zullen de meeste passiefhuizen dus erg goed scoren op het vlak van beperken van de ecologische voetafdruk.

Mijn persoonlijke ideaal zou dan ergens bij een ecologische gebouwde woning liggen die zeker als lage-energiewoning kan scoren. En eventueel volgens de passiefhuis-norm.

Ik heb me hierboven vergist in de dikte van de muren in die zin dat er meestal minstens een meter bij de dikte van de banden bij komt. Dan zit je aan diktes van anderhalve tot twee meter (en meer). Het earthship wordt doorgaans helemaal ingegraven, dan heb je diktes van enkele meters. Dan kan je nog moeilijk van muren spreken. In sommige gevallen is er geen berm en dan wordt het inderdaad goed geïsoleerd. Ik heb trouwens duidelijk gezegd dat earthships 'in principe' vooral in het dak geïsoleerd worden. Wellicht kunnen ze in ons klimaat nog wat extra isolatie gebruiken. Veel hangt af van het precieze project.

Ik baseer me op de boeken van Reynolds die hij vijftien jaar geleden schreef. Ondertussen is de techniek nog behoorlijk verbeterd. De boeken geven de uitleg voor earthships in New Mexico. Een earthship in een ander klimaat vraagt een andere aanpak. Dat zegt Reynolds er herhaaldelijk bij. Maar ik ben geen architect, geen ingenieur en ook geen energiedeskundige. Dus wat er precies nodig is, weet ik ook niet. Ik weet dat er in Schotland, Engeland, Frankrijk en Zweden al earthships gebouwd zijn, maar ik ken de bijzonderheden over de techniek niet. Wij van Earthship Belgium verwijzen mensen met serieuze plannen door naar de mensen van Earthship Biotecture Europe, want zij hebben de ervaring.

Ik heb ondertussen begrepen dat niemand goed lijkt te weten hoe thermische massa precies werkt. De praktijk bewijst wel dat het werkt.

ARQ

Jan (wonko): 'Ik vind het een beetje een raar idee om autobanden onder de grond te gaan stoppen. Echt duurzaam lijkt me dat toch niet.'

Ik vind het nog vreemder (en al helemaal niet duurzaam) om autobanden dan maar te verbranden om er vanaf te geraken...

ARQ

@ Hendrik,

Misschien een beetje off-topic, maar toch.
Bouwvoorschrift gerelateerde (onnodige) hindernissen :

1)isolatie voorgevel van een rijwoning (geen enkele cm buiten de rooilijn)
2)isolatie van een hellend dak langs buiten met bvb houtvezelplaten (niet toegestaan, wegens niveauverschil met de buren)
3)in een appartement moeten alle eigenaars eenzelfde schrijnwerk kiezen bij renovatie
4)zonnepanelen mogen slechts voor 20% van een dakvlak, in Wallonië is deze dwaze regel al weg
5) voor kleinschalige windenergie is er ook al geen duidelijke regelgeving

Hoe het precies zit met condenserende aardgasketels met muurdoorvoer langs de voorgevel weet ik niet, maar het zou mij niet verbazen als het volgens de letter van de wet niet zou mogen.

Dus ik treed Jan bij, ik denk dat er nog veel werk is voor de wetgever. (Zoals er voor iedereen trouwens werk aan de winkel is om de klimaatverandering te beperken.)

Albrecht

Albrecht

Ik verklaarde me al bereid om bij te leren met het doel er plaatselijk eventueel iets aan te kunnen doen.
Geloof echter dat je een paar dingen door elkaar haalt:
- punt 1: rooilijn (is geen bouwvoorschrift; is afhankelijk van de wegbeheerder)
- punten 2 en 3: dat kunnen verkavelings- of bpa-voorschriften zijn (dat zijn echt bouwvoorschriften, hangt af van verkavelaar en gemeente)maar dat kan ik van hier uit niet weten
- punt 4: is geen bouwvoorschrift; waarschijnlijk verwijs je hier naar het besluit van de Vlaamse regering dat zonnepanelen tot 20% van het dakvlak vrijstelt van vergunning? Dit betekent niet dat meer niet mag. Het betekent alleen dat je voor meer een vergunning moet hebben.
- punt 5: Mij is totaal geen regelgeving bekend. Aan welk soort regelgeving had je gedacht? Vrijstelling van vergunningsplicht?
- Punt 6 (muurdoorvoer): daarover kan iets staan in de plaatselijke algemene politieverordening (is geen bouwvoorschrift).

Het is dus niet zomaar een zaak van "de wetgever". Of er iets aan kan gedaan en hoe, verschilt ongeveer van punt tot punt.
Ik besef ook wel dat dit antwoord je niet veel verder brengt. Is nogal een moeilijk onderwerp om in kort bestek via het forum te bespreken, maar ik wilde toch iets laten weten.

In het algemeen wil ik wel stellen dat de ruimtelijke ordening zeker een rol te spelen heeft bij klimaatbeheersing (bv. mogelijk maken zongericht bouwen) maar dat klimaatbeheersing geen argument kan zijn om alls van ruimtelijke ordening aan de kant te schuiven onder het mom dat het "voor het goede doel" is.
Dat argument van "het is voor het goede doel" kan uiteraard door iedereen voor zijn eigen zaak gebruikt (misbruikt) worden.

groeten
rik

ARQ,
u bedoelt, niemand lijkt te weten hoe een eartship werkt.

Aan het begrip thermische massa is niets mysterieus.

Het verwijst naar de capaciteit van een materiaal om warmte op te nemen en dit met betrekking tot de stijging van de temperatuur. Het gaat hier om de grootheid soortelijke warmte of specifieke warmtecapaciteit en wordt uitgedrukt in Joule per Kg per Kelvin. Het is een fysische eigenschap van materialen.

Een voorbeeld:
Men neme een object A met een lage soortelijke warmte en een object B met een hoge soortelijke warmte. Beide objecten wegen 1kg. Men voegt aan beide objecten een zelfde hoeveelheid energie (Joules) toe. A zal na het leveren van de energie een hogere temperatuur hebben dan B.
B is dus beter dan A in staat energie te absorberen zonder zijn temperatuur al te veel te verhogen.

Hoewel volgens mij het begrip thermische massa nergens exact gedefinieerd is, zou je kunnen stellen dat object B een grotere thermische massa heeft dan object A, ook al zijn de massas gelijk.

Het is ook niet onzinnig om te spreken over de thermische massa van de aarde. Maar het betekent evenveel als de thermische massa van een strobaal. Het zijn massas die een bepaalde hoeveelheid energie bezitten. In verband met de thermische massa van de aarde kan men ook nog wel eens doelen op het feit dat op ongeveer 80cm onder de grond de temperatuur stabiel 10°C is gedurende gans het jaar in onze regio.

Hoe men nu een huis moet verwarmen met deze thermische massa is aan Dehr Reynolds om uit te leggen. Ik denk niet dat dit kan.

De muur tegenover het glas gaat inderdaad de energie van de zon absorberen. De temperatuur van die wand zal verhogen. De achterliggende grondlagen of de dieperliggende grondlagen zijn kouder en dus zal de energie opgeslagen in de wand beginnen weglekken in de grond.

In een woestijn is het natuurlijk een ander verhaal, daar kan ik nog inkomen dat men met de warmte van overdag de nacht probeert door te komen.

Het is blijkbaar wel mogelijk energie op te slaan in de bodem. Zo kunnen serres gekoeld worden in de zomer door overtollige energie af te voeren naar bepaalde grondwaterlagen en in de winter dit water weer op te pompen om de serres te verwarmen. Maar dit is toch een veel complexer verhaal dan uw earthship. Het gaat ook over veel grotere dieptes.

Staat er in die man zijn boeken geen energiebalans om de zaak aan te tonen ? Indien zo, dan zou ik die graag eens zien. Indien niet, kunnen we ons afvragen waarom die niet in zijn boeken staan.

Jan

Het grote probleem met bouwvoorschriften en ruimtelijke ordening is dat er geen duidelijke wetgeving is. Er zijn veel voorschriften en regels die van streek tot streek, van dorp tot dorp en zelfs van kavel tot kavel compleet verschillen. Die regels zijn gemaakt op maat van een verouderde visie op ruimtelijke ordening en op maat van doorsnee architectuur. Die regels zijn niet gestoeld op ecologische waarden maar op esthetische normen. Waarom stipuleren die bouwvoorschriften anders het gebruikte materiaal (vaak bepaald niet ecologisch), de dakvorm (idem), ja zelfs de kleur (idem)?

Wil je van die voorschriften afwijken, dan kan dat in principe wel. 'Dus,' redeneren de opstellers van die bouwvoorschriften, 'dan maken we daar maar doorsnee voorschriften van met een persoonlijk tintje zodat onze burgemeester het wel ziet zitten. Wie wat anders wil bouwen moet dan maar een aanvraag tot afwijking indienen.' Groot probleem is dat je als bouwer nooit weet waar je gaat uitkomen. En je weet ook nooit hoeveel tijd, geld en inspanning het je zal kosten.

Niemand wil de kandidaatbouwer zelfs enige beloften doen, laat staan informeren over de haalbaarheid van afwijkingen, bij de aankoop van een grond. Het is, zoals Hendrik aangeeft, afhankelijk van zo veel factoren dat er geen lijn in te trekken valt. Je moet het geval per geval bekijken. En dat gebeurt pas als je een bouwaanvraag indient. Dat maakt dat mensen op voorhand al vrezen dat hun wensen niet mogelijk zijn. In elk geval hebben ze op voorhand nooit zekerheid. Slotsom, je moet de proef op de som nemen. Maar als je geen idee hebt waar je gaat uitkomen, is dat toch onmogelijk! Je kunt toch niet zomaar even een lapje grond kopen om eens uit te vissen of de ecologische woning die je wil bouwen daar effectief kan gebouwd worden? Dus als je een ecologisch huis wil bouwen, moet je zoeken naar grond waar de voorschriften zo ruim mogelijk zijn, en het er verolgens op wagen. En dat is niet gemakkelijk vanwege die dwaze, achterhaalde visie op ruimtelijke ordening.

En Hendrik, ik begrijp dat je niet om het even wat kan toelaten onder het mom van ecologie. Maar ik zie heel wat lelijke, onverantwoorde gebouwen waarbij ik wel weet onder welk mom het zover is kunnen komen: geld. Als je geld genoeg hebt, kan je wel een en ander verwezenlijken. Verder zie ik in de ruimtelijke ordening erg, erg weinig medewerking wat ecologie betreft.

ARQ

Jan,

Zoals met veel zaken is het geheel soms meer waard dan de som der delen. Volgens mij zit het met thermische massa en isolatie net zo. Daar is nog niet veel onderzoek naar gedaan en daarom 'begrijpen' we het niet goed. We kunnen het wel al ervaren, in een earthship bijvoorbeeld.
Ik heb net nog gelezen in 'The Solar House' van David Chiras dat een 'loghouse' beter presteert dan men kan verklaren met de eerder zwakke isolatiecapaciteit van hout. Hout heeft wel een behoorlijke thermische massa die er voor zorgt dat een (goed uigedacht) loghouse toch kan voldoen aan de vereisten van een LEW.
Isolatie en thermische massa zijn geen tegenpolen van elkaar, integendeel, ze ondersteunen elkaar. Beter dan de meeste energiespecialisten en architecten denken. Reynolds heeft dat proefondervindelijk vastgesteld. Eravring vind ik persoonlijk interessanter dan een wetenschappelijke uitleg (die wetenschappelijk uitleg volgt altijd na de ervaring).
Daarom ook dat thermische massa zowel in de winter als in de zomer belangrijk is in een passiefhuis.

ARQ

Ik kan grotendeels inkomen in wat je zegt.
Bouwvoorschriften hebben inderdaad hoofdzakelijk te maken met te respecteren afstanden van grenzen, bouwdiepten, bouwhoogten, enz. en met "esthetiek". Dat daarbij de traditionele woning voor ogen staat is ook waar.

Als je iets "heel speciaals" wil bouwen, kijk je best uit naar een perceel in woongebied volgens het gewestplan, niet in een bpa of rup en niet in een verkaveling.
Je hoeft echter niet per sé eigenaar te zijn om een bouwaanvraag in te dienen. Als de huidige eigenaar maar akkoord gaat.
We raden vaak aan om een verkoop af te sluiten onder de opschortende voorwaarde van het verkrijgen van een vergunning of stedenbouwkundig attest voor een bepaald project binnen een bepaalde termijn.

En die lelijke gebouwen hebben wij ook niet gevraagd hoor. Ik sta er elke dag versteld van welke (dure) kitch de modale Vlaming als ideaal heeft. En dat wil hij bouwen, ook als de voorschriften heel wat beters toelaten.

groeten
rik

Ik heb me ook al dikwijls gestoord aan die dwaze voorschriften die bij verkavelingen meegegeven worden. Ik heb een tiental jaar geleden 2 jaar stedebouw gestudeerd en vind dus dat ik met een beetje kennis van zaken kan spreken.

De meeste dergelijke voorschriften zijn gewoon een doorslagje van een vroegere verkaveling (afgeschreven van een ander voorbeeld). Dan krijg je een soort van eenheidsworst die niet noodzakelijk te maken heeft met goede ruimtelijke ordening. Bepaalde voorschriften (zoals aantal toegestane bouwlagen en zo) zijn best te verdedigen. Andere voorschriften (bijvoorbeeld keuze bouwmaterialen, verplichting tot tuinmuur langs de baan, ....), zijn erg arbitrair en zullen in de praktijk ook niet uitgevoerd worden (via afwijking aangevraagd).

Vooral de (soms) erg kleine schaal van zo'n verkaveling maakt het absurd om dergelijke regels op te leggen. Wij wonen in een verkaveling van 3 percelen, bij ons mogen we bijvoorbeeld geen carport zetten. De rest van onze wijk mag dat wel, maar op 3 percelen is het niet toegestaan.

Bij BPA's en RUP's zal er over het algemeen iets beter nagedacht worden over de regels die er opgelegd worden. Ook gaat het hier meestal over een groter gebied waardoor een ruimtelijke visie kan uitgewerkt worden die via die regels wordt afgedwongen.
Maar er zullen ook wel voorbeelden te vinden zijn van BPA's waar de ruimtelijke visie ver te zoeken is en de regeltjes gewoon een samenraapsel zijn van wat ze nog liggen hadden.

Of men het eens is met die ruimtelijke visie is een andere zaak natuurlijk. Je hebt natuurlijk altijd de keuze om daar dan geen stuk grond in te kopen.
Ik zou iedereen aanraden om bij de gemeente ten rade te gaan voor de aankoop van een bouwgrond. En niet alleen in verband met de voorschriften ook de bodemgesteldheid, de overstromingsgevoeligheid.... zijn belangrijke zaken om te weten.
Koop best geen grond in een straat met de naam "waterstraat" "beemdstraat" of zo. Die namen verwijzen dikwijls naar oude toponiemen die hun oorsprong vinden in de bodemgesteldheid.

Nog een tip:
Er bestaat ook zoiets als een stedebouwkundig attest, dat is een soort van "proefvergunning". Je vraagt dan infeite of de bevoegde instanties zich kunnen akkoord verklaren met jouw bouw-intenties. Als je definitieve bouwplannen dan niet te fel afwijken van het eerst ingediende ontwerp ben je redelijk zeker dat het wel zal worden goedgekeurd. De procedure is heel wat simpeler dan voor een bouwvergunning

Let op: het is altijd de verkavelaar zelf die bij zijn verkavelingsaanvraag een voorstel van verkavelingsvoorschriften indient. De overheid kan de onaanvaardbare dingen daarin wel wijzigen bij het afleveren van de vergunning maar zal in princiepe het grootste deel van de voorstellen gewoon overnemen.
Nog vervelender is dat de overheid een verkaveling niet kan wijzigen. Dat kan alleen op initiatief van een eigenaar in een verkaveling. Echt waar, ik heb tientallen verkavelingen van 30 - 40 jaar geleden in de kast liggen (met achterhaalde of zelf onbegrijpbare voorschriften) die ik liefst van al meteen zou afvoeren.
De enige methode om als overheid van een verkaveling af te raken is hem opheffen met een bpa of rup. We doen dan ook, maar bpa worden om financiële en praktische redenen niet om de haverklap opgemaakt/gewijzigd.

Is er dan totaal immobilisme? Gelukkig niet. De voorschriften van hedendaagse rup's en bpa's zien er toch een stuk anders uit dan die van vroeger hoor.

groeten
rik

"Koop best geen grond in een straat met de naam "waterstraat" "beemdstraat" of zo. (...)"

Die "raad" las ik ook toen ik pas m'n bouwgrond had gekocht - in de Vijverstraat. Soms kan zo'n wijsheid wel wat waarde hebben, maar je ziet dat jaar na jaar terugkomen in al die bouwboekskes en woonrubrieken in de kranten en zo. Ik denk dat die redacteurs dat gewoon van elkaar overschrijven.
Ik ben uiteindelijk zeer tevreden met m'n stukje moerasgrond. Moest wel wat dieper graven, maar de kelder (weliswaar in beton - niet echt ecologisch) komt nu goed van pas om de temperatuurschommelingen uit te vlakken. En het ligt vlak bij het centrum, scholen en winkels (dus geen auto nodig), minder dan een km van het station etc.

Als gemeente-overheid zou het inderdaad beter zijn om in zo'n gebieden de verkavelingen niet toe te staan, maar als de straat al bijna is volgebouwd, heeft het weinig zin om als particulier daar de groene idealist uit te hangen.

Ik denk dat "vijverstraat" nog moet meevallen, een vijver kan een beetje overal voorkomen. Mijn schoonzuster woont ook in de waterstraat, maar dat is een lange straat, en een stukje ervan staat inderdaad af en toe onder water in de winter. Zij wonen nog in een goed stuk, vlakbij het oude dorpscentrum. Het valt ook op dat de oude dorpen en gehuchten op de hoogste gronden gelegen zijn.

Mijn opmerking had vooral betrekking op nieuwe verkavelingen die soms gewoonweg in de winterbedding van een grote rivier gelegen zijn. De verkavelaar vind het dan soms leuk om de straten namen te geven van lokale toponiemen. En die toponiemen verwijzen dan vaak naar de werkelijke toestand (nat tot verzopen).

Infeite ligt de verantwoordelijkheid bij de toenmalige politiekers die bij het opmaken van de gewestplannen bepaalde gronden (vriendjespolitiek?) als bouwgrond bestempelden die totaal niet geschikt zijn voor bebouwing.

Om een ruw idee te krijgen van de hoogteligging kun je dit geoloket bekijken http://geo-vlaanderen.agiv.be/geo-vlaanderen/dhm/#
Je kunt slechts inzoomen tot 1/100.000, wat weinig detail biedt. Ook de legende is afgestemd op de weergave van gans Vlaanderen waardoor kleine hoogteverschillen niet duidelijk naar voor komen. Maar de hoge en lage gebieden komen er wel uit.

Als je zeker wil zijn van de hoogteligging van een stuk grond kan je altijd een stafkaart kopen van de streek of gemeente (iets van 6 Euro). Alles van waterwegen, plassen, hoogte ...staat erop aangegeven.

Ook kleine namen van een plaats of gebied staan er op vermeld. Zoals "krekendal", "kouter", "schorre"...Oude namen die wel iets kunnen vertellen hoe het gebied vroeger was...

Goeie tip Bert

Als je op dit geoloket http://geo-vlaanderen.agiv.be/geo-vlaanderen/rup/ kijkt, en voldoende inzoomt, dan krijg je als achtergrond ook de topografische kaart (= stafkaart) te zien. En als bonus nog een deel van de ruimtelijke uitvoeringsplannen.

Hoe zo’n earthship er ook uit zal zien , de aarde is ook zo'n ship.
Welke materialen er voor te gebruiken die zo voor een nulprijs te krijgen zijn en op de juiste manier verwerkt worden enveilig zijn?
Kijk dan eens naar de prijsvraag “de Eenvoud” uit 2006 en dan naar alle 200 inzendingen. De winnaar gebruikte stro , biercontainers, plexiglas, zeecontainers op een wel ludieke wijze.
De prijsvraag werd uitgeschreven in overgeregeld Nederland in Almere.
Eindelijk wordt er momenteel met de realisatie van de 12 winnende plannen aan de Noord-west kant van Almere gewerkt. Stand september 2008.

Tip ook het boekje uit 1982 Oekologisch Bauen met isbn 3-7625-1412-7 gaat diep in op het fenomeen.

Jeanne.

Hoe zo’n earthship er ook uit zal zien , de aarde is ook zo'n ship.
Welke materialen er voor te gebruiken die zo voor een nulprijs te krijgen zijn en op de juiste manier verwerkt worden enveilig zijn?
Kijk dan eens naar de prijsvraag “de Eenvoud” uit 2006 en dan naar alle 200 inzendingen. De winnaar gebruikte stro , biercontainers, plexiglas, zeecontainers op een wel ludieke wijze.
De prijsvraag werd uitgeschreven in overgeregeld Nederland in Almere.
Eindelijk wordt er momenteel met de realisatie van de 12 winnende plannen aan de Noord-west kant van Almere gewerkt. Stand september 2008.

Tip ook het boekje uit 1982 Oekologisch Bauen met isbn 3-7625-1412-7 gaat diep in op het fenomeen.

Jeanne.

Hallo, we zijn een groep mensen die het plan heeft opgevat om in wallonie een ecodorp te bouwen, bestaande uit lemen huizen naar het concept van een earthship. Ik heb wat banden in groen, ecolo, en weet dat het nu ongeveer de moment is om met de halfgroene waalse regering in zee te gaan. In wallonie kan je niet alleen subsidies krijgen voor ecologisch wonen, je kan er ook krijgen voor autonoom wonen. (niet aangesloten op elektriciteitsnet).

Ik vroeg me af of hier nog leven is?

 

MVG, LD.

www.facebook.com/home.php#!/pages/Earthship-Belgium/124873527528567

 

ik heb daar al wijze foto's van gezien ... lijkt een beetje op huisjes uit sprookjes...

Laat ik even opmerken:

- een slecht geïsoleerde woning die geheel wordt verwarmd met 'onuitputtelijk' natuurlijke energiebronnen als de zon lijkt me minder pijnlijk dan een goed geïsoleerde woning die niet verwarmd wordt maar bij constructie diepe wonden sloeg.
- 'earthships' (hun doel, wezen en reden) bestaan, in veel meer mogelijke vormen dan bestaande versies op onze aardkloot reeds overeind, voor een zo groot mogelijk deel uit recyclagemateriaal.
- bij afbraak van een oude woning en opbouw van een 'earthship' op die bestaande grond, kan een groot deel van deze oude woning worden gerecupereerd
- onder andere Ovam ziet dit gebruik van recyclagemateriaal onder zijn financiële duiven schieten, en in plaats van één of andere economlogische oplossing te zoeken voor hun probleem via bijvoorbeeld aanvoer van materiaal, vechten potentiëel gedupeerden bouwvergunningsaanvragen voor earthships aan.
- een earthship kan gaandeweg gebouwd worden terwijl je redelijk aangenaam in een yurt woont op je domein, mocht het toegelaten zijn - ook als je heel erg arm bent, alleen duurt het dan veel langer
- een mens moet jarenlang sparen en vaak z'n economische welzijn boven ecologie prefereren, of wachten op z'n ouders dood, alvorens te kunnen investeren in (al of niet) ecologisch verantwoord (ver)bouwen, en zelfs hondenpoepzakjes zijn vaak goedkoper in niet-afbreekbare versie, kan je nagaan.
- we zijn met zeer velen, het gemiddelde iq bedraagt altijd 100 - en denkt er niet eens aan.

Succes met de bouwwerken.

Bernie