passiefhuis met strobalen

Het Ecobouwers forum is vernieuwd en verbeterd, daarom is deze discussie afgesloten. Je kunt hier niet meer reageren. Je kan deze vraag opnieuw stellen, of vragen aan de beheerder van Ecobouwers om deze discussie opnieuw te openen als een nieuwe vraag.

Beste,

wij hebben onlangs een bouwgrond gekocht en het is onze ambitie om daar een passiefhuis op te zetten met als isolatiemateriaal stro. Blijkbaar zijn er grofweg twee methoden om te bouwen/isoleren met stro.
1. traditioneel houtskelet met kolommen elke 60cm en skelet opvullen met isolatiemateriaal, in dit geval stro. Tegen de kolommen komt aan binnen en buitenkant een uitstijvingsplaat, bv. een OSB plaat. In het buitenland (oostenrijk, duitsland) zouden er al passiefhuizen op deze manier gezet zijn.
2. in Belgie bouwt men echter doorgaans anders met stro. Men zet de kolommen verder uiteen, (enkele meters,volledig houten draagstructuur) en daartussen bouwt men muren van stro (niet-dragend). De muren van stro worden aan de binnen en buitenzijde afgewerkt met leem. Bij mijn weten is er geen enkel van deze huizen met een passiefhuiscertificaat, al zouden er wel enkele die ambitie hebben maar zijn ze nog niet voltooid. Groot probleem bij deze methode zou de luchtdichtheid zijn. De aansluiting van de leem op vaste delen (ramen, deuren, ...) geeft problemen door de krimp van de leem en, denk ik ,ook de werking van het hout.

Veiligheidshalve (m.b.t. passiefhuis) zou je dus voor methode 1 moeten kiezen. Maar ik heb een beetje een probleem met die OSB-platen en de formaldehyde die daar uitkomt. Er zijn welliswaar gezondere alternatieven maar ik vrees daar wat voor de kostprijs. En ons budget is nu éénmaal niet echt ruim. Ook vind ik leem wel de ideale afwerker voor de binnenkant. Ik hou nogal van het ruwbouw is afbouw principe.

Nu is de vraag dus, op welke manier de aansluiting van de leem op de ramen en deuren zo goed mogelijk luchtdicht gemaakt kan worden en of dit voldoende zal zijn voor een passiefhuis. En ook hoelang dit de tand des tijds overleeft.

Zijn er mensen met inzichten/ervaring in deze materie ?

(Er is nog een alternatief voor bovenstaande methodes. Bij het S-house in Oostenrijk (ook een passiefhuis) heeft men gewerkt met massieve houten volkernplaten. Kent iemand dit ? Ik had de indruk dat gans de gevel uit één stuk hout bestond. Wat is de kostprijs van iets dergelijks en hoe kom je er aan ? )

Alvast bedankt voor jullie reacties !

Reacties

De aansluiting van kozijnen voorzien van plastiek slabben en deze laten doorlopen tot in de afwerkingslaag van de binnenzijde.
Dat wordt als het goed is in de traditionele bouw ook gedaan.
Alleen dan in de spouw, achter de isolatie.
De eventuele werking wordt dan door de slabbe opgevangen.

Het idee van strobouw spreekt me ook erg aan.
Bedenk wel goed hoe je vocht problemen tegen gaat.
Het wordt met name bijna altijd toegepast in droge/hete landen.
En zorg dat het geen muizen paradijs kan worden.
Veel van de isolatie in onze huizen wordt verziekt door muizen.
Succes.

Beste Jan, bijkomend probleem is dat voor strobalen geen certificaat gekend is van de isolatiewaarde. Dit zou je eerst moeten bepalen om je passiefhuiscertificaat te krijgen. Wij hebben getwijfeld, maar hebben niet gekozen voor strobalen. Neem eens contact op met architect Peter Vos, deze zet praktisch enkel nog strobalenwoningen.

Beste Jan,

Een passiefhuis zetten in strobaal zetten is geen enkel probleem.
In Oostenrijk staan er reeds verschillende, er zijn zelfs al kantoorgebouwen volgens de passiefhuis norm.
Het S-house verbruikt zelfs 3 maal minder dan passiefhuis.
Kijk ook eens op www.strobouw.be of op www.baubiologie.at voor info.

Luchtdichtheid mag geen probleem zijn als er met kennis wordt gepleisterd,geleemd.
Verder dacht ik dat de strobaal in Duitsland wel al een certificaat had ,ben bijna zeker aangezien ze er overheidsgebouwen mee bouwen, wanneer gaan we dat in België mogen meemaken? Als den beton op is .....

Groeten,

Geert

jan,

mbt tot die massieve houten wanden ken ik een zwitserse firma die deze maakt, bij mijn weten zijn ze een van de enige. heel erg mooi werk, wel heelheel erg prijzig (massief hout, en zwitsers...), en je kunt je ook afvragen of er niet een beetje te kwistig wordt omgegaan met hout...
de bouwwijze is een beetje die van prefabbetonwanden, maar dan in hout. electriciteitskabels en zo kan je reeds laten inwerken in de wanden. alles wordt tot in het kleinste (estetische) detail bekeken, de wanden zijn in principe dik genoeg om zonder extra isolatie te kunnen, maar dan bereik je wel geen passiefhuis denk ik.
(wij werkten reeds samen met die firma, en ik denk dat ze voor kleinere projecten momenteel vrij moeilijk te activeren zijn, tenzij ze er een architecturaal visitekaartje aan kunnen overhouden)

mbt aansluiting leem op buitenschrijnwerk, leem kun je steeds makkelijk retoucheren als dat nodig is. in een constructie met gevingerlaste balken heb je niet veel zetting en werken van het hout meer, in een stijl en regel constructie is dit iets delicater en zag ik toch wel wat barstjes komen in het stucwerk, maar zoals ik al zei, die kun je makkelijk bijwerken. Persoonlijk heb ik om allerhande redenen een uitgesproken voorkeur voor het systeem met de grote overspanningen in gevingerlaste balken.

groeten,
joost

henk van aelst heeft zijn eigen woning/praktijk gebouwd in stro volgens de
passief standaard
zijn huis staat in berlaar
hier een werk over stro
http://www.strobouw.info/projecten/belg_architekt/berlaar_henk.htm
http://www.strobouw.info/info/25.pdf
jan

Alvast bedankt voor de reacties.

Frans,

die plastiek slabben is dat de waterkering in de spouw die je bedoelt ?
Zou die leem wel hechten op de folie ?

@Roel,
lambda waardes voor stro zijn wel reeds bepaald en gaan van 0.038 tot 0.040 (voor stro gedroogd bij 70 graden).
We hebben trouwens Peter Vos gecontacteerd maar ons budget paste helaas niet binnen 'de visie van zijn bureau'.

@Geert,
een passiefhuis volgens methode 1(zie hoger) is inderdaad niet zo een probleem. Volgens methode 2 is het volgens mij toch niet triviaal. Neem als voorbeeld het strobalen huis op kamp C dat bij de eerste blower-door test blijkbaar toch niet echt goed scoorde. En zonder degelijke luchtdichting, geen passiefhuis, vrees ik.
Aangezien ik waarschijnlijk zelf zal lemen, kan je mij zeggen wat die kennis van zaken bij het lemen precies inhoudt ? Zijn er zaken die je kan doen om de krimp van leem te beperken ?

@Joost,
ik dacht wel dat die volkernplaten iets te prijzig gingen zijn. Maar kan jij iets meer uitleg geven over die gevingerlaste balken. Waarom is er daar minder werking ?
En kan die mindere werking gekwantificeerd worden ?

@Jan,
bedankt voor de info, ga hem zeker eens contacteren.

@ Allen,

als er nog mensen zijn met inzichten, graag !

met vriendelijke groeten,

Jan De Prins

Bij ons in het straat hebben ze een huis gebouwt uit strobalen. Tof om te zijn maar heb er wel niet veel goed over gehoord (is dan ook al wel 7j geleden denk gezet, misschien dat ze ondertussen verder staan). In Kamp C bij ons in de geburen hebben ze ook een 'eco' woning gezet met stro en leem aan de buitenkant. Waren met de openbedrijven dag gaan kijken en de leem barste op verschillende plaatsen, leek me ook niet echt interessant. Waarom zet je geen 'echte' HSB met papiervlokken ofzo?

ik bewweer hierbij niet dat alle stijl en regelbouw onderhevig zou zijn aan werking van het hout, maar mijns insziens garandeert het bouwen met gevingerlaste "spanten"-structuur een minder risico daarop. Dit is echter niet de reden waarom ik het verkies. die redenen staan in het lijstje andere voordelen.

minder werking gevingerlaste balken:
- grotere homogene opvulvlakken strobalen die beter aan te spannen zijn (=minder risico op werking/verzakken opvulvlakken
- balken trekken niet krom omdat het werken van alle stukjes samengelast hout elkaar tegenwerken/opheffen
- staat bijna direct onder dak, dus staat bijna onmiddelijk droog, dus minder risico op werking door vocht
- onvolmaaktheden in gewone balken kunnen geen bron van problemen vormen
- krimp onbestaande

enkele andere voordelen
- minder (risico op) koudebruggen
- vrijere ruimte-opdeling en verbouwings-/aanpassings- mogelijkheden
- staat bijna direct onder dak = beschutte werf
- ...

grootste nadeel is de levensduur van een strobalen woning.

Waarom liever stro dan papiervlokken ?

Omdat stro nog ecologischer is. Het is puur natuur, bevat niets toxisch, is met niets behandeld en is eigenlijk voorradig als een afvalproduct. Het isoleert zeer goed, heeft een goede geluiddemping en heeft geen last van warmtedoorslag. Bovendien is het enorm goedkoop.

Papiervlokken is natuurlijk ook al niet slecht, maar stro is gewoon prachtig.

Jimmy, heb jij cijfermateriaal over die levensduur ?

Nog vergeten vragen aan Wim,

welke slechte dingen heb je dan gehoord over die strobaal woning ?

Ik heb hier toch een paar eigenaardige beweringen gelezen die ik graag even
rechtzet:
- strobouw wordt met name bijna altijd toegepast in droge/hete landen.
- grootste nadeel is de levensduur van een strobalen woning.

Strobouw wordt veel toegepast in Duitsland en Oostenrijk, niet bepaald hete
en droge landen. In Canada - ook niet erg heet en droog - bouwden ze
honderd jaar geleden al strobalen huizen (die nog altijd overeind staan en
bewoond worden). Dat weerlegt meteen de bewering dat strobalenhuizen de
tand des tijds niet zouden doorstaan. Ik heb al verschillende gebouwen uit de
jaren zestig en zeventig weten verdwijnen (afgebroken omdat ze zo slecht
gebouwd waren, vanwege asbest, betonrot, noem maar op).

Dan nog enkele opmerkingen om de zaken zo duidelijk mogelijk te stellen:
- stro is inderdaad een afvalproduct dat elk jaar opnieuw wordt aangevuld,
dus zeer verantwoord.
- muizen houden enkel van stro vanwege de warmte, in die zin is het niet
anders dan ander isolatie materiaal. Stro is afval, het voedzame
is eruit. Vermits je luchtdicht bouwt, kunnen de muizen en ander ongedierte
niet aan je stro (of ander isolatiemateriaal).
- Vochtproblemen moet je niet vrezen. Leem is een uitstekende
vochtregulator. Als je verder werkt met een behoorlijke dakoversteek en de
buitenmuren afwerkt met traskalkpleister, zit je lekker droog (en koel in
zomer).
- Het Casana op Kamp C is gebouwd met overheidsfinanciering en
jobstudenten. Dat verklaart allicht voor een stuk de minder goede afwerking.
Persoonlijk vind ik het niet zo'n goed voorbeeld voor de strobouw.
- Peter Vos staat in het Budget bouwboek met zijn huis van 107.000 euro.
Lijkt me helemaal niet overdreven. Ik denk dat het dus eerder over verschil in
visie gaat (of te veel werk). Zijn Casa Calida vind ik wel een mooi
voorbeeld van strobouw.

ARQ

Canada heeft een landklimaat daarom is de luchtvochtigheid
niet met onze regio te vergelijken.
Ik stel niet dat strobouw hier niet kan, in tegendeel zelfs.
Ik waarschuw slechts om de zaak goed te doen, het zou jammer zijn als je er later achter komt zaken over het hoofd te hebben gezien die de boel doen verrotten.
Dat zelfde geldt ook voor de holen makende muizen.
Met kan zich nauwelijks voorstellen door wat voor klein gat die beesten kruipen.

Al enkele maanden ben ik aan het denken over een goedkoop huis. Het moet echter ook milieuvriendelijk zijn en relatief snel te bouwen. Esthetisch moet het ook aanvaardbaar zijn.

Strobalenbouw heeft zeker zo zijn voordelen. Nadelen :
- vrij arbeidsintensief
- het bepleisteren
- vrij dure houtconstructie noodzakelijk (voor muren en dak)

(Half-)ondergronds bouwen vind ik heel interessant.
Zie : http://www.de12ambachten.nl/ondergrondsbouwen.html
Nadeel : vrij arbeidsintensief qua paalbouwmethode

Een goedkope methode waar ik wild van ben : huis bouwen door gebruik te maken van (afgedankte) zeecontainers.
Zie : http://www.containercity.com/home.html
Nadeel : leven in een (koele) metalen box ?

De combinatie van deze 3 methodes lijkt me iets héél interessant op te leveren :
Opbouw door zeecontainers, half-ondergronds, bedekt met aarde en geïsoleerd door strobalen !

Graag jullie mening !

Ik twijfel echter aan de plaasng van de stobalen : buitenkant container of binnenkant container ?

@jan
Om de krimp van leem te beperken kan je er extra klei bij doen. Klei is
elastisch en voorkomt scheuren in de leempleister. Dat is trouwens een tip
van Henk Van Aelst. Hij heeft een heldere kijk op de zaak en doet
ondertussen niets anders dan ecologische woningen. Hij heeft wel meer dan
genoeg werk. Maar dat geld voor alle strobouwers.
Strobouw is 'booming'!

@ Stefaan
Ken jij een bouwmethode die niet vrij arbeidsintensief is? Ik denk dat het bij
strobouw best meevalt. Ik heb zelf al een muurtje opgetrokken tijdens een
workshop en dat gaat wel vlot. Het bepleisteren is zo leuk dat je daar
nauwelijks van arbeid kan spreken . Al kan ik me voorstellen dat het na
enkele dagen wat veel wordt. Maar dan is er nog genoeg ander werk te doen!
Het klopt natuurlijk wel dat de meeste strobouwers zelf de handen uit de
mouwen steken. Ik zie mezelf echt geen bakstenen huizen metselen. Dat is
pas arbeidsintensief!

Die containercity zie ik niet bepaald zitten. Ik vraag me af of dat niet
arbeidsintensief is? En de isolatie van die kille bakken lijkt me helemaal niet
eenvoudig. Dat is ook een sterk voordeel van strobouw, terwijl je je muren
bouwt, zit de isolatie er al in. Je hoeft dat niet apart te doen.

Voor dat ondergronds wonen moet je zeker ook eens naar earthships kijken.
Dat is een boeiend concept maar ook erg arbeidsintensief.
Zie: http://www.earthshipbelgium.be/index.html

@frans
Je hebt honderd procent gelijk dat je het goed moet doen. Dat geldt voor elk
gebouw.

ARQ

ARQ,

Meer klei zorgt er mijnsinziens net voor dat leem gaat barsten tijdens het drogen...

dirk

Dirk,

Ik denk dat je het beeld voor de geest haalt van een droge gebarsten kleigrond tijdens een warme zomer. Bedenk dat het dan om klei gaat en niets anders. In een strobalenhuis gaat het om leem, een mengeling van klei en fijn zand. Het is de klei die zorgt voor samenhang, elasticiteit en de vochtregulerende eigenschappen. Wat meer klei geeft je wat meer van die goede eigenschappen.
Om barsten te vermijden komt het eropaan zorgvuldig te pleisteren en je ondergronden goed voor te bereiden, maar dat geldt voor elk pleisterwerk.

Frans,

Zoveel beton en staal lijkt me ecologisch niet erg verantwoord. Ook bouwtechnisch is dat niet zo simpel voor iets grotere structuren. En hoe ga je dat isoleren?

ARQ

Bedenking bij de containerbouw:

Bij het idee om (gebruikte) containers ondergronds te plaatsen komen bij mij volgende complicaties naar boven.
* Hoe hou je die ondergrondse gedeelten dan waterdicht? In onze contreien zit de grondwatertafel meestal toch redelijk hoog.
* Zullen die containers onder de grond niet snel beginnen te roesten? Hoe kun je die behandelen zodat ze niet roesten?

En als je strobalen aan de binnenkant van die containers wilt plaatsen, dan schiet er niet veel ruimte over vrees ik. Er staan in onze beach-club een stuk of 3 gebruikte containers als bergruimte en die zijn redelijk smal. Stro moet redelijk dik zijn om voldoende te isoleren heb ik begrepen.

Los daarvan kan ik me wel voorstellen dat deels ondergronds bouwen een goed idee kan zijn. Maar locatie zal ook wel een beperkende factor zijn. In een heuvelachtig landschap zie ik het wel zitten om een woning deels in de heuvelfank te stoppen. In een poldergebied lijkt me dat al wat minder aangenaam om in te leven (om nog niet te speken van het risico van insijpeling van grondwater).

Jan,

Heb je ook al eens gedacht aan de brandveiligheid? Ik vermoed dat je huis in 1-2-3 weg is als je stro in brand staat, terwijl met isofloc bv is dit helemaal het geval niet...

Ik heb nog testen gezien waar de isofloc in brand werd gestoken met een aansteker en dat stopte automatisch met smeulen...

Het is natuurlijk minder ecologisch, maar als je huis afbrand, tja...

Mvg

ARQ, bedankt voor je uitleg!

Stel dat je ongeveer 30-35 cm isofloc inblaast of een 30 cm rockwoll plaatst, in welke grootorde moet je de dikte van de muur dan zien als je met strobalen werkt om een identieke isolatiewaarde te halen?

Mvg

Jan,
Brandrisico strobalen klijkt uit allerhande studies veilig, tenminste als de balen genoeg geperst zijn, en de oppervlaktes met een kalk of leemlaag zijn afgewerkt, want zo kan er bijna geen lucht (ter verbranding) meer bij.

Stefaan,
Strobalenbouw is eerder minder arbeidsintensief dan traditionele bouw, voor zelfbouwers is het een groot voordeel dat er zelf zeer veel werk kan worden gedaan zonder al te veel technische-vaardigheids-eisen. (bouwen strobalenwanden en het lemen)
Containers: wij hebben onlangs een ontwerp gemaakt met oude zeecontainers voor een kleine vakantiewoning, dit ontwerp is wel nog niet uitgevoerd. Op onze zoektocht naar containers kwamen we het volgende aan de weet: tweedehands zeecontainers in goede staat zijn verdacht, zeker als ze eerder goedkoop zijn, veelal is daar een "risicovol" transport mee gebeurd, of is er iets foutgelopen met een gevaarlijke lading in die container. Beetje voor uitkijken dus. Ondergronds zeker een (bijna) niet op te lossen roestprobleem, minstens -risico, binnenin isoleren zeer risicovol op condens en bijhorende roestproblemen (zelfde probleem als isoleren van de romp van een binnenschip). Er zijn wel leuke dingen mee te doen. Als je architecten zoekt....

Ieder,
De luchtvochtigheid in onze contreien en de reactie van een strobalenwoning op langere termijn hierop, is inderdaad nog het grote vraagteken in onze streken. In de regios waar strobalenbouw reeds lange tijd succesvol wordt toegepast is er bijvoorbeeld ook steeds gedurende een lange periode van het jaar een zeer lage luchtvochtigheid (ofwel gedurende een lange hete en droge zomer, ofwel gedurende een erg koude winter waarbij de lucht bijna geen vocht kan opnemen, hier hebben we geen van de twee, zeker niet in west- en oost-vlaanderen, in Limburg is dat al iets beter)
Dit is, mijns insziens als architect, bijna het enige echt delicate en nadelige punt van strobalenbouw, maar mits men daar doorgedreven en pro-actief rekening mee houdt, kunnen de risico’s bijna uitgesloten worden.

Wat betreft de dikte van de strobalen muur. Blijkbaar is dat nog een punt van discussie. Of het is gewoon niet mogelijk daar 1 getal op te zetten aangezien de isolatiewaarde afhangt van de densiteit, de richting van de halmen, de vochtigheid van het stro en in mindere mate het soort stro. De productie van stro is nu eenmaal niet gestandaardiseerd. Meeste gebruikers nemen gewoon af bij de lokale boer. In verschillende landen hanteert men verschillende lambda-waarden. Ik ben al volgende waarden tegengekomen: 0.045, 0.070, 0.090. Blijkbaar neemt men in Zweden: 45cm stro = 25cm minerale wol.

Toch wel lastig want bij 0.045 isoleert het bijna evengoed als minerale wol, maar bij 0.090 moet ik de muren al tweemaal zo dik maken.

Weet iemand of er in Belgie al een officiele lambda waarde bestaat ?

En kan je aan de boer vragen om balen te maken met een bepaalde densiteit (dus 90kg/m2 ipv 80kg/m2 of nog beter) en de halmen loodrecht op de richting van warmtedoorstroming ?

Jan,
Volgens Peter Vos isoleert stro minstens half zo goed als rotswol. Dat klopt dus wel met wat die Zweden doen. Strobalen hebben doorgaans een dikte van ongeveer 45cm. Met de leemlaag erbij nog wat meer. Voldoende dus voor een passiefhuis. Je moet natuurlijk de balen niet in twee gaan zagen. Dat geeft extra werk en minder isolatie! Laat de dikte dus maar afhangen van de strobalen.
Voor de passiefhuisnorm is het vooral belangrijk je gebouw luchtdicht te maken. En dan gaat het dichtwerken van ramen en deuren veel belangrijker zijn dan de dikte van je muren. De warmte verdwijnt door je ramen en deuren, niet door je muren!

De precieze isolatiewaarde hangt inderdaad af van heel wat factoren: richting van de halmen, densiteit, vochtigheid (moet minder dan 15% zijn) en zelfs graansoort. In zijn boek 'Building with straw' vertelt Gernot Minke ook dat er verschil is tussen graansoorten zoals gerst en tarwe. Hij vermeldt niet wat het beste is, wellicht omdat het verschil verwaarloosbaar klein is. Aangezien het hier allemaal om puur natuur gaat, geeft dat altijd afwijkingen. Dat toont weer eens aan hoe verknocht we zijn aan al die cijfertjes. Bezoek eens een strobalenhuis en je ervaart direct hoe goed het isoleert!

Je kan een boer natuurlijk vanalles vragen. Maar tenzij je hem persoonlijk kent, is de kans klein dat hij zal doen wat je vraagt. Extra persen is altijd aangewezen. Peter Vos voorziet het in zijn manier van bouwen. Bij de Nebraska- of 'loadbearing'-techniek wordt het stro samengeperst door het gewicht van het dak (Het risico bij loadbearing is de langdruige nawerking van dat gewicht; het stro zal nog een tijdje verder samengeperst worden wat meer correctie in het pleisterwerk vraagt).

Ik heb geen weet van een lambda-waarde voor België.

ARQ

@ARQ.
Het isoleren van een ferrocement bouwwerk gebeurt aan de buitenzijde.
Dan houd je veel buffermassa in huis over.
Dit bevordert een gelijkmatige binnen temperatuur.
De isolatie is op zijn beurt weer bedekt met een laag aarde.
Door de ronde vormen is een grote sterkte te verkrijgen die e.e.a. mogelijk maakt.

Of dat zo zeker voldoende is voor een passiefhuis, daar ben ik niet zo van overtuigd. Bij een lambda van 0.07 W/mK voor stro, wat de helft zo goed is als de beste minerale wol, dan komt men met 45cm isolatie op een U-waarde van 0.155 wat eigenlijk net te veel is voor een passiefhuis. Niet transparante delen van passiefhuizen moeten een U-waarde hebben lager dan 0.15W/m²K. Men vertoeft hier duidelijk in het grensgebied. Ik heb liever wat meer marge, zeker als het om een materiaal gaat dat nog niet goed gekend is en ook niet steeds de beste kwaliteit zal hebben.

Dat stro zeer isolerend aanvoelt, dat geloof ik best, ik heb ze ook al bezocht. En ik ben ervan overtuigd dat het isoleert. Maar met gevoelens kan ik niet rekenen. En als zeker wil zijn dat je een passiefhuis bouwt, dan moet je toch rekenen.

In een interview met Peter Vos las ik dat hij uitging van een lambda waarde van 0.045 W/mK. Dan is 45 cm natuurlijk wel genoeg voor een passiefhuis. Maar haalt het die lambda waarde wel, dat blijft voor mij toch de hamvraag.

ARQ,

ziet er een interessant boek uit. Blijkbaar zijn er nog wel wat boeken over strobalenbouw. Heb jij daar veel kennis van ? Welke kan je nog aanbevelen ? Of welke is het beste ? Koop jij die via internet ?

Ik wil en een gezond huis en een passiefhuis, niet meer maar ook niet minder, dat is voor ons de uitdaging. Beiden zijn belangrijk ! (dus het certificaat wil ik ook halen)

Jan,

In Amerika vind je echt wel veel boeken over strobouw. Via A**zon kan je ze makkelijk vinden (Bestel best meer dan een boek want je betaalt altijd 10 euro aan importkosten). Je vindt er vaak besprekingen van mensen die het boek gelezen hebben. Dat geeft wat meer houvast. Sommige van die boeken kan je hier in de winkel wel bestellen maar dan duurt het vaak een pak langer.
Wat die Amerikaanse boeken betreft moet je er rekening mee houden dat het klimaat daar wel verschilt en er andere maateenheden gebruikt worden. De taal is vaak ook vrij technisch wat het minder evident maakt om dat te lezen. Het voordeel aan 'Building with straw' is dat Gernot Minke een Duitser is en dus met de Europese regelgeving, klimaat en maateenheden rekening houdt. Zijn boek 'Building with earth' is zelfs nog interessanter. Dat heeft me helemaal overtuigd om met leem te gaan werken.
Nu ben ik net begonnen aan 'Serious straw bale', geschreven door een Amerikaan, Paul Lacinski.
Een goede tip is de bibliotheek van Kamp C (centrum duurzaam bouwen) in Westerlo. Daar hebben ze heel wat van die boeken liggen. Daar kan je ze inkijken voor je beslist om ze al dan niet te kopen.

ARQ

Re: isolatie-waarde
In Duitsland is er inmiddels een certificaat voor strobalen; men rekent daar met 0.052 voor strobalen "op zijn kant" (dus met de halmen parallel aan de muur cq loodrecht op de warmtestroom) en 0.08 voor strobalen "gewoon" plat (dus met de halmen in de richting van de warmte stroom); met de aantekening dat er in beide cijfers een toeslag van 20% op de gemeten test-waarden is toegepast, omdat dat (daar) verplicht is voor plantaardige isolatiematerialen ivm opgenomen vocht.
35cm op zijn kant geeft je zo U=0.15 en 45cm plat geeft je 0.18 ; voor een goede vergelijking met andere eco-isolatiematerialen (meestal ook op basis van plantaardige vezels) zou je bij die dan natuurlijk ook 20% op de lambda-waarden moeten zetten...

Re: vochtproblemen
Stro houdt inderdaad niet erg van vocht als het vloeibaar is (dus liever geen waterleidingen erin ivm lekkages en ook anderzins lekkage risico's volledig uitsluiten, bijv. dmv grote oversteek van het dak). Met waterdamp is het een ander verhaal: zolang het niet condenseert in je strobaal-muur is er ook geen probleem, dus: zorgen dat je buitenstuc minstens zo damp doorlatend is als je binnenstuc; eventueel in vochtige ruimten (badkamer) een hygrostaat-gestuurde ventilatortje.

Re: leemstuc
Werken met meerdere lagen, waarbij de toplaag beduidend minder klei-rijk is en daardoor niet zal (en mag) scheuren.

Re: literatuur
Paul Lacinski's "Serious Straw Bale" is degelijk, (technisch) beter (en recenter) is Bruce King's "Design of Straw Bale Buildings". Goede artikelen over vochtproblematiek zijn er van John Straub (Amerikaans)en ook van Dan Fugler (Canadees); ook de recente (engelstalige) afstudeerscriptie van de Tjechische architect Jakub Wihan is zeer interessant (http://www.jakubwihan.com/pdf/thesis.pdf)

Re: verdere info over strobouwen
http://listserv.repp.org/mailman/listinfo/strawbale_listserv.repp.org (amerikaans)
http://amper.ped.muni.cz/mailman/listinfo/strawbale (europees)

Peter van Balen

Beste allemaal

Ik ben zelf een strobalenhuis aan het bouwen. Ik wil dit huis ook zo passief mogelijk krijgen. Het is me niet om het certificaat te doen maar wel om het comfort. Ik gebruik ook een balansventillatie, dus het moet luchtdicht zijn.

Wat betreft de isolatiewaarde. In Duitsland zijn hier officiële certificaten van. In België wordt hier aan gewerkt. Ook wat betreft een brandattest. Hier moet nog wat tijd in gestoken worden. Neem het van mij aan. Als deze zaken in een streng land als Duitsland lukken, gaat dat hier in ons landje ook slagen.

Als jullie vragen hebben, wij staan met de vzw casa calida op de beurs 'hout en groen' tijdens het weekend van 3 en 4 november 2007 in Antwerpen.

Groeten Tim

Beste allemaal,

Wij zijn een strobalen woning aan het plaatsen ism Peter Vos. We hebben getracht zo luchtdicht mogelijk te bouwen door de overgang strobaal - hout eerst te voorzien van een strook Pr*clim* papier. Op het hout plakten we het papier af met Pr*clim* tape. Over het geheel hebben we dan jutte gezet waardoor de overgang stro - hout geleemd kan worden. Dit werkt vrij goed. Alleen uitkijken op plaatsen waar het stro een beetje inspringt tov de balk: eerst onder het papier lemen tot gelijk met het papier, het papier er goed indrukken (het is gewapend, dus dat is geen probleem) en daarna de strobalen lemen tot op de jutte die op het hout zit. We hebben dat in het begin niet consequent gedaan waardoor er gemakkelijk scheuren komen in de leem aangezien er geen steun zit onder het papier en dit dus kan bewegen.

We hebben ook zopas gehoord van de tegenvallende blowerdoortesten van het huis ins Kamp C. We willen het eens bezoeken om te kijken hoe het zou kunnen. Indien ze toch aandacht hebben besteed aan de luchtdichtheid gaan wij zeker geld uitgeven aan een blowerdoor. Spijtig genoeg is het wel nodig om een passiefhuis certificaat te krijgen. Wie weet als de Sint komt in december...

Hoe dan ook: onze ervaringen en de evolutie van ons project is te volgen op onze web blog: http://strobalenhuis-wilderen.skynetblogs.be/

Groetjes,

Rik

Stefaan schreef:
Al enkele maanden ben ik aan het denken over een goedkoop huis. Het moet echter ook milieuvriendelijk zijn en relatief snel te bouwen. Esthetisch moet het ook aanvaardbaar zijn.

Ik heb totaal geen vertand van strobouwtechnieken maar waarom niet gedacht aan een dragende binnenmuren in bv. een snelbouwsteen, silicaatsteen, of celbeton.
Bouwtechnisch kan je dan alle kanten op (verdiepingen...).

Daarna langs de buitenzijde een houtskelet en tussen het houtskelet en de binnenmuur de gewenste dikte in jullie stro-materiaal. Op de buitenzijde van het houtskelet kan je dan eco-dampopen-plaatmateriaal bevestigen met langs de buitenzijde een ademende pleister als afwerklaag.

De dragende binnenmuur dient dan als uitstekende warmtebuffer.

als strobalenbouwheer ook nog eens even m'n recentste ervaringen erbij plaatsen.

@Rudy: ik veronderstel dat je een soort composietmuur bedoelt aan de buitenkant, met aan de binnenzijde die stenen muur, en buiten dan het stro. De dragende structuur (incl. tussenvloeren) is dan volledig in steen/beton, ofwel een combinatie van steen en hout. Dat laatste lijkt me niet aan te raden (vocht in koppen van de balken). Over mijn systeem (zgn. paal-balk systeem met gelijmde balken) ben ik heel tevreden; het laat trouwens ook eenvoudig gebogen vormen toe - en hout op zich is mooi, zodat de dragende structuur helemaal niet hoeft verborgen te worden, maar, zoals bij die oude zolders (die dan nu als conferentieruimte e.d. worden gebruikt), een deel van de uitstraling geeft.

Wat die scheuren in de leempleister betreft: in kampC is dat met zo'n spuitmachine uitgevoerd; hierbij kan de leem slechts minimaal "gewapend" worden met vlas- of strokaf. De leem was ook echt "papperig" - waarschijnlijk nodig om goed verpompt te kunnen worden. Als de leem met de hand wordt aangebracht, kan er veel meer stro bij (één volume stro op één volume leem), en heeft de leem ook meer consistentie (hoeft niet zo plat te zijn). Mogelijk daardoor heb ik bij mijn muur (geleemd tijdens zo'n workshop van Casa Calida) tot nog toe (na ruim 1/2 jaar) geen enkel scheurtje kunnen ontwaren, ook niet waar de houten balken zaten.

Jan:
Als je balken van tussenverdiepen 50% inwerkt in die dragende binnenmuren dan kan dat onmogelijk een probleem geven hé. Er staan zo tienduizenden huizen in Belgie die al tientallen jaren oud zijn.
Zo'n constructie boven een kelder die vochtig is dat zou natuurlijk een ramp zijn (is ook zo bij die oude woningen waar de kelderbalken niet zelden totaal verrot zijn).
Bij een goede uitgetekende nieuwbouw mag dit (zou dit...) volgens mij totaal geen probleem mogen geven.

Jan,

ivm het ontbreken van scheuren bij jou. Is er ook nergens enige aftekening of zoiets, dat je dus eigenlijk kan zien dat daar een balk in de muur steekt. Want ik denk dat het naar luchtdichting toe niet enkel over duidelijke scheuren hoeft te gaan.

Al kan ik het mij zelf niet echt goed voorstellen hoe zo een aftekening er dan precies moet uitzien. Maar ik heb een tijd geleden eens gebeld naar kamp C om te informeren naar de mindere prestaties op de blower-door test. En ze spraken daar niet van scheuren maar van aftekeningen.

Jan

@Rudy

ik ben geen specialist - mogelijk zijn er enkel de negatieve gevallen die eens in het nieuws komen, zoals bijv. muren met opstijgend vocht, waarbij de koppen van de ingewerkte balken er als eerste aan moeten geloven; nochtans zijn er ook gevallen van vakwerkhuizen, die vroeger met vlechtwerk en leem werden ingevuld; een "upgrade", waarbij dat "ouderwetse" leemvlechtwerk werd vervangen door mooie baksteentjes, zorgde er dan voor dat de balken aangetast geraakten door een slechte waterhuishouding. Samengevat: als de vochthuishouding ok is, zal het geen probleem zijn;

@Jan de prins: het enige wat ik zie, zijn de oneffenheden (er zit maar één laag op momenteel) doordat uiteraard zo'n strowand (zelfs na afscheren) nog niet volledig vlak is. Wat de term "aftekening" inhoudt - daar kan ik je ook niet verder mee helpen.

@alle leem/klei/aarde specialisten: ik heb zopas een camion Boomse Klei kunnen laten bezorgen. Kan ik dat ook gebruiken om te bepleisteren - eventueel na verschralen met zand? Ik zal zelf nog eens op zoek gaan naar recepten, maar als iemand praktijkervaring heeft, dan verneem ik dat graag. Dank.

@Rudy

ik ben geen specialist - mogelijk zijn er enkel de negatieve gevallen die eens in het nieuws komen, zoals bijv. muren met opstijgend vocht, waarbij de koppen van de ingewerkte balken er als eerste aan moeten geloven; nochtans zijn er ook gevallen van vakwerkhuizen, die vroeger met vlechtwerk en leem werden ingevuld; een "upgrade", waarbij dat "ouderwetse" leemvlechtwerk werd vervangen door mooie baksteentjes, zorgde er dan voor dat de balken aangetast geraakten door een slechte waterhuishouding. Samengevat: als de vochthuishouding ok is, zal het geen probleem zijn;

@Jan de prins: het enige wat ik zie, zijn de oneffenheden (er zit maar één laag op momenteel) doordat uiteraard zo'n strowand (zelfs na afscheren) nog niet volledig vlak is. Wat de term "aftekening" inhoudt - daar kan ik je ook niet verder mee helpen.

@alle leem/klei/aarde specialisten: ik heb zopas een camion Boomse Klei kunnen laten bezorgen. Kan ik dat ook gebruiken om te bepleisteren - eventueel na verschralen met zand? Ik zal zelf nog eens op zoek gaan naar recepten, maar als iemand praktijkervaring heeft, dan verneem ik dat graag. Dank.

@Rudy

ik ben geen specialist - mogelijk zijn er enkel de negatieve gevallen die eens in het nieuws komen, zoals bijv. muren met opstijgend vocht, waarbij de koppen van de ingewerkte balken er als eerste aan moeten geloven; nochtans zijn er ook gevallen van vakwerkhuizen, die vroeger met vlechtwerk en leem werden ingevuld; een "upgrade", waarbij dat "ouderwetse" leemvlechtwerk werd vervangen door mooie baksteentjes, zorgde er dan voor dat de balken aangetast geraakten door een slechte waterhuishouding. Samengevat: als de vochthuishouding ok is, zal het geen probleem zijn;

@Jan de prins: het enige wat ik zie, zijn de oneffenheden (er zit maar één laag op momenteel) doordat uiteraard zo'n strowand (zelfs na afscheren) nog niet volledig vlak is. Wat de term "aftekening" inhoudt - daar kan ik je ook niet verder mee helpen.

@alle leem/klei/aarde specialisten: ik heb zopas een camion Boomse Klei kunnen laten bezorgen. Kan ik dat ook gebruiken om te bepleisteren - eventueel na verschralen met zand? Ik zal zelf nog eens op zoek gaan naar recepten, maar als iemand praktijkervaring heeft, dan verneem ik dat graag. Dank.

@Rudy

ik ben geen specialist - mogelijk zijn er enkel de negatieve gevallen die eens in het nieuws komen, zoals bijv. muren met opstijgend vocht, waarbij de koppen van de ingewerkte balken er als eerste aan moeten geloven; nochtans zijn er ook gevallen van vakwerkhuizen, die vroeger met vlechtwerk en leem werden ingevuld; een "upgrade", waarbij dat "ouderwetse" leemvlechtwerk werd vervangen door mooie baksteentjes, zorgde er dan voor dat de balken aangetast geraakten door een slechte waterhuishouding. Samengevat: als de vochthuishouding ok is, zal het geen probleem zijn;

@Jan de prins: het enige wat ik zie, zijn de oneffenheden (er zit maar één laag op momenteel) doordat uiteraard zo'n strowand (zelfs na afscheren) nog niet volledig vlak is. Wat de term "aftekening" inhoudt - daar kan ik je ook niet verder mee helpen.

@alle leem/klei/aarde specialisten: ik heb zopas een camion Boomse Klei kunnen laten bezorgen. Kan ik dat ook gebruiken om te bepleisteren - eventueel na verschralen met zand? Ik zal zelf nog eens op zoek gaan naar recepten, maar als iemand praktijkervaring heeft, dan verneem ik dat graag. Dank.

Een vraagje voor de strobalen-specialisten:

Heeft men er nog niet aan gedacht om met stro een soort plaat te maken op dezelfde manier als men houtwolcementplaten maakt?

Eventueel combinaties met kalk (of deels gips) met stro als bewapingsmateriaal, maar altijd tot een plaatvorm geperst?

Als het enkel als isolatie moet dienen, dan hoeft dat zelfs nog niet persé de stevigheid van een houtwolcementplaat te hebben.

Qua brandveiligheid, stevigheid... zou dit een uitermate sterke verbetering zijn.
Is het niet stevig genoeg dan kan men nog altijd een deel houtwol bijmengen (maar dan zit men vermoedelijk wel in de patentrechten van één of andere grote firma).

Rudy,

waarom zou je de brand veiligheid willen verbeteren. Een bepleisterde strobalen wand heeft een even hoge brandveiligheid als een klassieke spouwmuur. en deze ga je toch ook niet zomaar nog verbeteren?

Grz,

Stroplaten bestaan ondertussen in verschilende soorten en afmetingen.

http://www.blumenfeld.at/cesky/osf_cesky.htm

dirk

RonnyR:
Als je het platenmateriaal bekijkt op de link die Dirk andelhofs aangeeft, dan kan ik daar goed inkomen.

Als je de omscrhrijven 'strobalen" gebruikt dan gaat dat echter bij veel mensen (ook de brandverzekeringen?) het beeld oproepen van de strobalen die aantreffen op de akkers van de landbouwers.

Zo had ik het me ook voorgesteld dat men letterlijk strobalen in die vorm ging gebruiken als isolatie.

Wie dat als eens in de fik zien gaan heeft (ik heb zo nog branden bij een landbouw-buurman geblust), die houdt zijn hart vast.

Als je in tegendeel het materiaal kan gebruiken zaols op de link die Dirk aangeeft (goed samengeperst = minder brandbare zuurstof) en daarbovenop pleisterwerk dan zit natuurlijk qua brandveiligheid stukken beter.

Het gaat ook wel degelijk om strobalen die op de akkers van landbouwers liggen.

Maar de brandweerstand zou in orde zijn. De strobalen zijn zo hard geperst dat er in de baal niet genoeg zuurstof voorhanden is om gemakkelijk te beginnen branden. Toch denk ik dat voor voldoende brandweerstand het essentieel is dat er ook nog aan beide kanten een pleister aanwezig is. Een pleister die dient als buffer tussen brandhaard en stro en die het stro luchtdicht afsluit.

Desalniettemin hoorde ik van mijn buurman landbouwer dat strobalen van zichzelf kunnen ontbranden als ze te vochtig staan. Hoe kan dit als er niet voldoende zuurstof is voor het branden ?

Misschien moeten we toch beginnen twijfelen aan die brandweerstand van strobalen ?

@Rudy :
ben je zeker dat die branden wel strobalen waren, zou het geen hooi of los stro kunnen geweest zijn ?

jan,
de brandweerstand van strobalen geldt in functie van de densiteit (en de wandbepleistering) .
die moet dus absoluut gegarandeerd zijn.
niet evident met strobalen-recht-vanop-het-veld : meestal is die densiteit veel te laag.
over de densiteit dienen minstens sluitende afspraken gemaakt te worden op voorhand met de boer-leverancier , en die moeten ook gekontroleerd worden .
in duitsland doen ze het anders : daar bestaat een fabriek die niets anders doet dan strobalen van overal te lande uit elkaar halen en op gecontroleerde wijze weer opnieuw samenstellen .
alléén zo heb je trouwens ook recht op een betere lambda-waarde dan de standaard 0.6 W/mK die je anders moet rekenen , wat niet zo gunstig is voor passiefhuizen ...

vriendelijke groeten,
bart humbeeck

Dag Bart,

ik heb onlangs contact opgenomen met het passiefhuis platform om het probleem van de lambda waarde van strobalen te bespreken.

Zelf hadden ze op die moment nog geen waarde vastgesteld die ze zouden toelaten.

Enkele elementen die in dat overleg zijn naar boven gekomen:

er is in belgie geen officiele lambda waarde voor strobalen, wel is er een norm die voor niet fabrieksmatig geproduceerde organische materialen een lambda waarde van 0,1 voorschrijft.

De waardes voor die strobalen uit Duitsland (volgens het Duits certificaat) zijn 0,08 indien de strobaal standaard geplaatst wordt en pas 0,06 indien de strobaal op zijn kant gezet wordt zodanig dat de halmen loodrecht staan op de richting van het warmtetransport.

He VEA laat voor strobalen de waarde 0,06 toe.

Voorlopig heeft het PHP mij laten weten dat ze in navolging van het VEA de waarde 0,06 kunnen aanvaarden, zij het dat zij de bijkomende eis opleggen dat de halmen loodrecht staan op de richting van warmtetransport. Zo worden ze echter niet standaard (voor zover we hier al over standaard kunnen spreken) toegepast. Een waarde voor 'standaard' plaatsing moeten ze mij nog laten weten.

Ik ben er mij volledig van bewust dat de isolatiewaarde niet echt super is voor een passiefhuis en overweeg momenteel ook om muren van 2 strobalen dik te plaatsen.
Ik denk dat de waarden 0,06 en 0,08 realistisch zijn, dan nog op voorwaarde inderdaad dat de balen met voldoende densiteit geperst zijn. Twijfel jij eraan dat ik dat van de lokale landbouwer kan gedaan krijgen ? Ik zal het zeker op voorhand afspreken en ook achteraf controleren.

Kan jij mij meer info geven over die brandweerstand ?
Want ik vraag mij ook af of er iets geweten is over de brandweerstand indien strobalen in een houtskelet geplaatst worden zonder pleister. Maar dan wel afgedekt met de uitstijvingsplaten en ook luchtdicht uitgevoerd.

Jan De Prins

Voor allen die het zou interesseren.
De lambda waarde die door PHP wordt aanvaard voor strobalen (gewoon geplaatst) is 0,08 W/mK.
Een redelijke waarde, lijkt mij.

groeten,
Jan De Prins

ik wil hier eventjes iets zeggen over dat ecologisch standpunt.
iedereen praat hier dat beton niet ecologisch is nochtans zou ik zeggen dat het bestaat uit zand, steentje en cement(is ook een verbrijzelde steen).
De meeste mensen die zo een strobalen huis zetten kopen dan een grond waar nog een huis opstaat,dat breken ze af ,bijgevolg zoveel containers puin en gruis.
moeten ze dan toch een betonnen fundering zetten.
terwijl als je dan toch zo weinig de natuur wilt bevuilen je beter je huis afbreekt en je stenen laten kuisen en deze dan weer gebruiken voor op te metsen(kost je 7 frank per steen).of helemaal niets als je hetzelf doet.

pasop ik heb helemaal niets tegen strobaalhuizen maar vind
een gewoon huis even ecologisch als een strobaalhuis.
tis gewoon weer een commerce die opkomt nu.
het enig dus wat anders is als een tradioneel huis zijn de muren en dat is alles.voor de rest moeten zij ook nen wc keuken badkamer,enz.. kopen en laten zetten

schiet mij nu niet allemaal af maar dat is mijn visie daarop.

Steven,

Hoe kom je er in hemelsnaam bij dat de meeste mensen die een strobalen woning bouwen eerst een oude woning afbreken?
Heb er zelf al meer dan 10 bezocht waarbij er 1tje was die een oude woning had afgebroken om er een strobalen woning te zetten.

Grz,

steven,
ik denk dat je dat toch eens moet herbekijken ...
als jij cement "ecologisch" noemt, vergeet je wel even bijvoorbeeld de toeslagstoffen die erin verwerkt zitten .
en over de energie-inhoud (één van de belangrijkste ecologische criteria) valt ook wel één en ander te zeggen : die is schrikbarend hoog !
voornamelijk vanwege de zeer hoge temperaturen die nodig zijn bij de productie ervan .
bovendien hebben de ecologischere alternatieven (bastaardmortel, kalkmortel,...) véél gunstigere eigenschappen qua elasticiteit .
het is juist de LCA-analyse (energie-inhoud) die maakt dat traditionele bouwwijzen ("gewone woningen" zoals jij ze noemt)integendeel tot wat jij denkt helemaal niet zo goed scoren .

waarmee ik niet wil zeggen dat iedereen nu maar met stro moet gaan bouwen, ik zou graag zien dat daar eerst wat meer gedegen onderzoek naar gedaan wordt .
er is veel meer ervaring met strobalenbouw in semi-ariede gebieden, maar dat kan volgens mij niet zomaar vertaald worden naar ons vochtige vlaamse zeeklimaat .
en op overtuigende oplossingen voor luchtdichting wacht ik ook nog steeds .
anderzijds heb ik natuurlijk wel respect voor de pioniers, die het nu allemaal voor ons uitzoeken ...

@ jan
tot op heden zijn voor de strobalen-"passief"woningen die reeds gebouwd zijn bij ons nog geen passief-certificaat verkregen, dus ik wacht nog even af alvorens ik te overtuigen ben dat het wel kàn .
in het buitenland zijn er wel al certificaten, maar dan voor een bouwwijze met houten caissons die gevuld werden met stro, dacht ik . op die manier vereenvoudig je de problemen inzake luchtdichting natuurlijk aanzienlijk.

vriendelijke groeten,
bart humbeeck

Beste Steven,

dat klopt naturlijk niet. Een strobaal is wel degelijk ecologischer dan baksteen of beton. Zowel voor baksteen als beton moet er gedolven worden met de nodige landschapsvervuiling tot gevolg. Bovendien vragen de nodige verhittingsprocessen voor het produceren van baksteen en cement behoorlijk wat energie. Deze materialen worden meestal ook verder van uw deur geproduceerd dan dat de strobalen voorhanden zijn, wat een veel lagere transportbelasting betekent. (ook het gewicht ligt hoger)

Strobalen zijn vandaag beschikbaar als afvalproduct van de de productie van granen. De energie-input van een dergelijk materiaal is dus zo goed als nihil.

Verder is het niet relevant te beschouwen of er al dan niet een woning wordt afgebroken of welk type van fundering wordt gebruikt. Aangezien deze zaken niet intrinsiek verbonden zijn aan de strobaal. Ik zie evengoed nieuwe baksteen verschijnen op plaatsen waar voorheen een oude woning stond. Als ge een woning afbreekt, is het altijd beter zoveel mogelijk te recycleren, ook al gebruikt ge de bakstenen zelf niet, ge kunt ze nog altijd doorverkopen.

Nog geheel terzijde wil ik u meegeven dat het ook bij de keuze van fundering mogelijk is de hoeveelheid beton te reduceren. Zo kunnen zogenaamde pierfunderingen heel wat aan beton besparen. Maar ook dit heeft dus niets te maken met de strobalen.

met vriendelijke groeten,
Jan De Prins